BiH i devalvacija pojma genocida

Pojam genocida treba da bude rezervisan za one slučajeve gdje se svjesno pokušava uništiti jedan narod. Tako nešto se nije desilo u Bosni niti se dešava u današnjoj Siriji, piše vanredni univerzitetski profesor Šel Magnuson (Kjell Magnusson) 

Nastavnik Ulf Martinson je vjerovatno u pravu kada tvrdi da je nastava istorije na mnogo načina površna. To se vjerovatno odnosi i na ono što se govori o ratu u bivšoj Jugoslaviji. Moj zaključak se, međutim, razlikuje od Martinsovog. Prije iznošenja gromoglasnih tvrdnji, treba se zapitati - šta znači genocid? 

Pojam genocida je lansiran za vrijeme Drugog svjetskog rata od pravnika Rafaela Lemkina. On je ukazao na to da postoji jedna vrsta zločina koja se uz pomoć važećih konvencija ne može procesuirati - uništenje jednog naroda. On je, naravno, mislio na to što se desilo evropskim Jevrejima, naročito u Poljskoj, dijelovima Sovjetskog Saveza, ali i u Mađarskoj ili u fašističkoj Hrvatskoj (koja je obuhvatala i Bosnu). U tim područjima je nestalo između 70 i 90 procenata jevrejskog stanovništva. Jevreji koji su živjeli u zapadnoj i južnoj Evropi su u velikom broju doživjeli istu sudbinu posle transporta na istok. Dovoljno je samo pomenuti Solun, gdje je uništeno brojno jevrejsko stanovništvo i sefardska kultura.

Aušvic

Moguće je imati različita mišljenja o tome ko snosi krivicu za ratove u Jugoslaviji. Što se mene tiče, smatram da se razlog mora tražiti u političkom sistemu Jugoslavije koji je bio izgrađen na etničkim principima, u kombinaciji sa činjenicom da je ta zemlja bila jednopartijska država. Nije bilo mjesta za kritiku zvanične ideologije, dok su mediji krajem 80-ih bili ispunjeni nacionalističkom retorikom. Elite u tri vodeće republike Sloveniji, Hrvatskoj i Srbiji vjerovale su da mogu zadovoljiti svoje ciljeve vojnim sredstvima. Obični građani su do samog kraja bili za jugoslovensku federaciju i etnički naboji između naroda nisu bili tog karaktera da su morali dovesti do rata.

Pogrešno poređenje

Istina je da su konflikti u bivšoj Jugoslaviji bili najozbiljniji u Evropi posle Drugog svjetskog rata i lako je razumjeti gnušanje zbog nasilja. Porediti ovo sa nacističkim genocidom je međutim i pogrešno i moralno diskutabilno. Ni pozadina ratova, ni tok ili broj/udio mrtvih se ne mogu porediti sa holokaustom. Od blizu 100 000 mrtvih u toku rata u Bosni udio vojnika je bio cirka 60 procenata. Gotovo 40 000 civila je izgubilo život. Od njih najveći dio, oko 33 000, čine Bošnjaci (bosanski Muslimani). Ne postoji nikakav razlog da se poriče patnja koja ih je pogodila. Ali to nikako ne znači da su bili izloženi genocidu.

Ključna stvar u konvenciji o genocidu koja je nastala 1948. na Lemkinovu inicijativu je da je cilj zločina da se djelomično ili u potpunosti uništi jedan narod. Treba naglasiti da su se optužbe o genocidu pojavile već 1992. godine, to jeste mnogo prije dešavanja u Srebrenici. To se odnosilo na brutalnosti koje su srpske snage pokazale u području Prijedora. U to vrijeme postojale su veoma pretjerani podaci o broju mrtvih (muslimanskih) civila: 150 000, 200 000 ili čak i više. Istraživanja Haškog tribunala i jednog nezavisnog bosanskog istraživačkog instituta potpomognutog norveškim sredstvima pokazala su da cifre nisu bile pouzdane.

Nije bilo sistematskog istrebljenja

To što se pojam genocid koristi u slučaju Bosne može se pripisati upravo površnoj slici današnjice i istorije. Američki profesor prava Šerif M. Basuni (Cherif M. Bassiouni) od UN je dobio zadatak da pripremi procesiranje ratnih zločina. Njegov zaključak je bio da bi bilo teško smatrati to što se desilo u Bosni za genocid ako se polazi od konvencije o genocidu. Ako bi se međutim zauzeo jedan progresivan stav i govorilo o lokalnim genocidima, situacija bi mogla biti drugačija. Pojedine sudije u Haškom tribunalu su prihvatile ovo, druge nisu. Okrutnosti u Prijedoru nisu smatrane genocidom. U slučaju Srebrenice zaključak je bio drugačiji, ali obrazloženje presude je loše napisano i argumentacija suda je zapravo da stanovništvo Srebrenice čini jedan zaseban narod, različit od ostalih Bošnjaka.

Ako pogledamo udio pobijenog stanovništva nikakav genocid se nije desio u Bosni. Niti u Srebrenici, iako su masakri koji su se desili bili pojedinačno najveći u toku bosanskog rata. O sistematskom progonu Muslimana – onog tipa koji je pogodio Jevreje – ne može biti govora. U tom slučaju bi broj žrtava bio znatno veći, a Muslimani u Srbiji bi bili prvi koji su nastradali, što se nije desilo.

Zločin genocid treba da bude rezervisan za slučajeve gdje se svjesno pokuša istrijebiti jedan narod. Tako nešto se nije desilo u Bosni, niti se dešava u današnjoj Siriji. Grozne okrutnosti su počinjene i čine se, ali baš zato treba biti pažljiv sa riječima. Ako se pojam genocid koristi na taj način kao što se zbiva u vremenu prožetom površnom masovnom kulturom lišenom istorijske svijesti, prekoračena je jedna granica koja  ne bi trebalo da se prelazi. Ako su masakri u Srebrenici genocid, koliko je onda genocida pogodilo evropske Jevreje? To pitanje ilustruje besmislenost današnje upotrebe pojma, koji u stvari znači devalviranje onog zločina koji je počinjen protiv evropskih Jevreja. O tome bi trebalo porazmisliti 27. januara (Dan sjećanja na žrtve holokausta – prim. prev.).

Šel Magnuson je vanredni profesor pri Hugo Valentin centru Univerziteta u Upsali (Hugo Valentin-centrum, Uppsala universitet). Magnuson se bavi pitanjima bivše Jugoslavije više od četiri decenije

Objavljeno 29. januara 2014. godine u listu „Geteborgs posten“, pod naslovom „Devalvacija pojma genocid“, kao replika na članak nastavnika Ulfa Martinsona objavljenog 27. januara u istom listu. Martinson se u svom članku žalio na to da većina švedskih udžbenika iz istorije premalo pažnje posvećuje Srebrenici

Prevod: Justitia Pax Veritas