Albanologija u funkciji politike „krvi i tla“

Svako ko se ozbiljno bavi balkanistikom, iliti balkanološkim studijama, dobro zna da su se Šiptari/Šćipetari na KosMet naselili nakon Velikog Bečkog rata 1683 – 1699. g. Na osnovu svih raspoloživih verodostojnih dokumenata, tj. stručno rečeno „arhivske građe“, jasno je da Šiptara (u Evropi znani kao Albanci) do početka 18. stoleća na prostoru KosMeta nije bilo više od nekoliko procenata (na osnovu otomanske popisne knjige „Deftera“ iz godine 1455. za Oblast Vuka Brankovića proizilazi da je Šiptara bilo samo 2%) i to uglavnom u oblasti oko Đakovice, dakle, neposredno uz granicu sa današnjom Albanijom. Šiptare kao klasične gorštake je sa prostora severne Albanije (dakle Gegi) na KosMet dovela otomanska administracija nakon 1699, kako bi poreskim obveznicima popunila poluprazan prostor nastao usled masovnog iseljavanja srpskih meštana (oko 100.000) pod patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem/Crnojevićem (patrijarh od 1674. do 1706). Šiptarske severnoalbanske brđane su naravno odvajkada privlačila veoma plodna kosovsko-metohijska polja koja su bila naseljavana od strane Šiptara zajedno sa stokom (uglavnom ovcama) u talasima, a bila svakako daleko pitomija od čitave gorštačke Albanije. Pristizale su čitave porodice, ali i čitava plemena (fisovi), pa čak i savezi plemena po krvnom srodstvu. Da napomenemo samo ona najvažnija, tj. najbrojnija: Gaši, Krasnići, Bitići, Šalja... Nakon dolaska šiptarskih fisova na KosMet, etnička slika ove regije se postepeno menjala usled asimilacije mesnih Srba (Jovan Cvijić je tvrdio da su većina tzv. Albanaca sa KosMeta u stvari albanizirani Srbi), ali i usled srpskog iseljavanja sa ovih prostora pod pritiscima i otvorenim terorom (samo se u toku poslednje dve decenije 19. stoleća sa KosMeta iselilo oko 150.000 Srba).

Šiptari su poslednji balkanski narod koji je postao nacija i to tek od godine 1878. kada su po prvi put formulisali jasan državno-nacionalni program (Prva Prizrenska liga) za vreme perioda tzv. „Rilindije“ tj. nacionalnog „Preporoda“. Dakle, za razliku od Srba, koji su svoj prvi državno-nacionalni program nakon gubitka svoje srednjovekovne državnosti jasno formulisali 1688. g. od strane grofa Đurađa Brankovića, Šiptari su to uspeli da urade tek 190 godina kasnije. Međutim, u borbi za KosMet i okolne zemlje oko Albanije Šiptari su, za razliku od Srba, imali dva ogromna nedostatka:

·         Nisu mogli da se pozivaju na državno-istorijsko pravo, jer do tada faktički nije postojala nikada nacionalna država Šiptara na Balkanu; i

·         Nisu mogli da dokažu da su stariji etnos od Srba na ovim prostorima, a kamoli da u to ubede evropsku naučnu javnost.

Ipak, prvi problem su pokušali da „reše“ (bolje rečeno da „zakrpe“) dvojako:

·         Prvo su prisvojili u nacionalnom smislu (tj. „nacionalizovali“) „Albansko kraljevstvo“ (“Regnum Albanai”) osnovano od strane Karla I Napuljskog (1227 – 1285), a koje je trajalo do godine 1286, prostiravši se od reke Drima na severu do nešto ispod reke Vojuše na jugu sa glavnim gradom Dračom. Dakle, ova država nije bila nacionalna albanska (tj. šiptarska) država s obzirom na to da su njeni osnivači i vladari bili stranci, bez obzira što su Šiptari činili većinu stanovnika u njoj. Po ovakvoj šiptarskoj logici bi verovatno i Napoleonovo „Ilirsko kraljevstvo“ (1809 – 1814) trebalo da se tretira u nauci kao prva jugoslovenska (možda čak i kao južnoslovenska) nacionalna država s obzirom na to da su u njoj živeli Jugosloveni kao većina sa nešto malo Italijana i Nemaca (ova Napoleonova kvazi-država je obuhvatala centralnu i severnu Dalmaciju, Vojnu Krajinu, Istru, civilnu Hrvatsku do Zagreba, Kranjsku do ispred Celja i Korušku sa Filahom).   

·         Kao drugo, osnivača prve prave samostalne države (1448 – 1468) na području današnje Albanije – Đurđa Kastriotića Skenderbega (1405 – 1468) su jednostavno albanizovali i prisvojili kao svoga nacionalnog vođu, štaviše i kao „Oca albanske nacije“. Poznato je da je Đurađeva majka Vojislava bila srpska princeza poreklom iz Makedonije. Skenderbegova braća su se zvala Staniša i Repoš, dakle obojica su bila Sloveni-Srbi, a ne etnički Šiptari. Konačno, Kastriotići vode poreklo od srpskog upravnika Janjine Branila koji je bio ubijen 1368, a familija Kastriotići su dobili ime po obližnjoj Kastoriji. Dakle, sa obe roditeljske strane, Skenderbeg je bio Srbin i kao takav strani vladar nad svojim podanicima. Njegovu dinastičku zastavu i grb su Šiptari 1912. g. takođe prisvojili kao svoju nacionalnu i državnu zastavu, jer drugu nisu ni imali (slično su uradili i Austrijanci nakon raspada Austro-Ugarske, pa su za grb i zastavu Republike Austrije nakon Prvog svetskog rata uzeli dinastička znamenja Habzburgovaca, ali za razliku od šiptarskog slučaja, dinastija Habzburgovaca je Nemcima iz Austrije bila nacionalna). Dakle, ni ova Skenderbegova država nije bila albanska s obzirom na to da je vladar bio stranac. Možemo zaključiti da Šiptari do početka 20. stoleća nisu imali svoje nacionalne države, a i sama Skenderbegova „država“ je više ličila na klasično srednjevekovno feudalno leno, nego na pravu državu.

Što se tiče rešavanja drugog problema, ono je bilo znatno teže i komplikovanije, jer je trebalo nekako „dokazati“ da Šiptari na KosMetu (tj, faktički, na čitavom Balkanu) postoje kao narod, a samim tim kasnije i kao nacija, još pre slovenske trajne migracije na Balkan oko 580. g. do 626. g. Na ovom mestu je za nas od sekundarnog značaja da li je u naučnim krugovima verifikovana teorija o Srbima kao balkanskim starosedeocima koji su se prvo iselili, pa zatim vratili nazad na Balkan (tzv. „prva“ i „druga“ migracija), već nam je bitno da se čitava svetska naučna javnost slaže u jednom: da Srbi kao trajni balkanski etnički element datiraju sigurno od oko 600. godine. U ovom kontekstu, albanologiji je bilo bitno samo jedno: da „dokaže“ da Šiptari, kao posebna etnička grupa pod tim etnonimom, datiraju na Balkanu i KosMetu pre Srba. Na taj način bi se pokazalo da Šiptari imaju jače povesno pravo na KosMet od Srba.

Međutim, kao i u prvom slučaju u vezi sa pitanjem šiptarske srednjevekovne državnosti, i u ovom drugom slučaju su se šiptarski i ne-šiptarski albanolozi suočili sa jednom bitnom i faktički nepremostivom preprekom. Naime, iz nama do sada preživele srednjovekovne istoriografije, odnosno istorijske građe i literature zasnovane na istoj, ne postoji ni jedan jedini (i još jedanput ni jedan jedini) dokument koji eksplicitno kazuje da etnonim „Albanac“, kao kolektivni naziv za jedan narod, datira pre pojave etnonima „Srbin“ na prostorima Jugoistočne Evrope! Evo i nekoliko ilustrativnih činjenica:

·         Najstariji izvori koji govore o „Albancima“ su oni vizantijski i to iz X (desetog) stoleća, ali za slovenske naseljenike u okolini grada Drača.

·         „Albanski jezik“ („lingua albanesesca“) se prvi put spominje u jednom dubrovačkom rukopisu tek iz godine 1285.

·         Dakle, neosporno je da je bar na osnovu relevantnih preživelih povesnih izvora, apsolutno nedokazivo da je albansko ime starije od srpskog na Balkanu, pa samim tim i na KosMetu.

·         U prilog ovoj tvrdnji idu i svi KosMetski toponimi koji su slovensko-srpskog porekla, a ne albanskog, uključujući i naziv same sporne oblasti.

·         Drugim rečima, Šiptari nemaju čak ni svoj nacionalni naziv za oblast na koju povesno pretenduju da je odvajkada njihova!

·         Ono što su Šiptari radili u poslednja dva stoleća, a rade još uvek jeste samo prevođenje toponima sa srpskog na šiptarski jezik ili pak preimenovanje toponima prema sopstvenom nahođenju u duhu šiptarskog jezika.

Ipak, krucijalni momenat u formiranju savremene teorije o šiptarskoj etnogenezi dolazi u drugoj polovini XIX stoleća i to sa prostora austrijske i nemačke nauke kojima je iz političkih razloga bilo neophodno da pokušaju da „dokažu“ nešto što je suprotno od preživelih istorijskih izvora i tako pomognu šiptarsku borbu protiv srpskih etno-povesnih prava na KosMet. Tako je nemački lingvista Franc Bop bio prvi koji je 1854. tvrdio da je albanski jezik poseban indoevropski jezik, što će reći da su Šiptari odvojena etnolingvistička indoevropska grupa. Međutim, Bop je takođe bio prvi europejski znanstvenik koji je na osnovu lingvističkih kriterijuma lansirao hipotezu da Šiptari vode poreklo direktno od starosedelaca Balkana – Ilira (dakle, od naroda koji je živeo na Balkanu pre doseljavanja Slovena i samim tim i Srba prema učenju zvanične slavistike u proteklih dvestotine godina).

Mora se istaći da je „Ilirska“ teorija o etnogenezi Šiptara starija od Bopa, s obzirom na to da ju je proklamovao još 1774. nemački povesničar J. Tunman, ali na veoma klimavim znanstvenim nogama. U svakom slučaju, Bopa je krajem istog stoleća sledio njegov jezički i znanstveni kolega austrijski filolog Gustav Mejer koji je, da budemo precizniji, tvrdio (ali samo tvrdio i nikada dokazao u formi naučne teorije) da je savremeni jezik Šiptara u stvari dijalekt staroilirskog jezika. Ipak, to je kasnije bilo sasvim dovoljno šiptarskim „znanstvenicima“ kako iz Italije, Tirane tako i iz Prištine da napišu tomove knjiga i članaka o Šiptarima kao balkanskim starosedeocima.

Sa prostora KosMeta, dr Skender Rizaj, povesničar iz Prištine, je bio jedan od pionira koji je ovu Mejerovu hipotezu prihvatio oberučke i faktički pokušao da je pretvori u dokazanu naučnu teoriju tvrdeći da su odvajkada Šiptari bili većinsko stanovništvo na ovim prostorima. Na taj način počinje znanstvena razrada šiptarske ideologije „krvi i tla“ koja postaje naročito aktuelna nakon pokušaja šiptarskih separatista 1981. da izdejstvuju status državnosti za KosMet, slično sadašnjim nastojanjima vojvođanskih separatista da to isto učine za Vojvodinu. Svoju klimavu hipotezu je ovaj prištinski povesničar zasnivao na nedokazanom tvrđenju da su i na KosMetu živeli drevni Iliri kao praoci današnjih Šiptara. Da su drevni Iliri živeli na prostoru čitavog centralnog i zapadnog Balkanskog poluostrva u doba starih Grka i Rimljana je iznad svega neosporna znanstvena činjenica, ali da današnji Šiptari vode baš poreklo od tih drevnih Ilira jeste apsolutno nedokaziva hipoteza, uzimajući u obzir faktor povesnih izvora. A bez povesnih izvora nema ni povesti kao znanstvene discipline, ali se od nje može iskonstruisati dnevnopolitička propaganda.

Neosporno je i to da su i arheolozi sa svoje strane otkrili ilirska grobna mesta – tzv. tumule, svuda gde su i živela ilirska plemena, pa tako i na samom KosMetu, ali su kosmetski šiptarski istoričari od ovog fakta od početka sedamdesetih godina napravili čitavu znanstvenu feštu, uzimajući to kao corpus delicti za postojanje šiptarske nacije još od vremena rane Antike. Njima su se pridružili i Hodžini političari iz same Albanije, pa su tako i jedni i drugi u ilirskim tumulusima sa KosMeta videli (ali samo videli i nikada dokazali) definitivnu potvrdu svoje klimave hipoteze da je sve ilirsko na Balkanu na prostorima na kojima žive današnji Šiptari u stvari šiptarsko od iskona. Nezavisno šiptarsko Kosovo od 1974, pa sve do 1989. je, smišljeno planski i ideološki preko kompletnog nezavisnog edukativnog sistema od osnovne škole do univerziteta, usađivalo u glave mladim Šiptarima da su oni potomci drevnog ilirskog plemena Dardanaca i da je stoga KosMet upravo njihov, a ne srpski. Po ilirskom dardanskom plemenu koje je živelo u ovim oblastima u Antici imenovani su po KosMetu i nazivi ulica, kafana, hotela, itd. U isto to vreme, Šiptari su smišljeno prikrivali, zataškavali i uništavali arheološka otkrića slovenskih nekropola kako na KosMetu tako i u severnoj Albaniji kako bi njihova ideologija „krvi i tla“ dobila potpunu znanstvenu i političku verifikaciju.

Međutim, ono što ispolitizovana albanologija ipak nije uspela da uradi je da potuče neoborive dokaze o stvarnom poreklu balkanskih Albanaca iliti kako sebe nazivaju – Šiptara. A istorijski izvori jasno govore da balkanski Šiptari vode poreklo sa Kavkaza, tačnije sa prostora kavkaske Albanije – države i naroda koji su tu postojali u Starom veku. Nije ni čudo da prve vesti o postojanju nekakvih Albanaca na Balkanu potiču tek iz XI stoleća, jer ih ranije nije ni bilo. Krucijalni povesni izvor koji kao kost u grlu stoji svim šiptarskim ideolozima ideologije „krvi i tla“ je vizantijski istoričar Mihailo Atalijat koji je pisao sedamdesetih godina tog stoleća. Prema ovom izvoru, „Arvaniti“ (Albanci) su na Balkan došli sa Sicilije (a na Siciliju preko Bliskog Istoka sa Kavkaza) godine 1043. učestvujući u vojnom pohodu (vodeći sa sobom čitave porodice) sicilijanskog namesnika i uzurpatora na carski presto Georgija Manijakisa. Na Balkan su se iskrcali u Draču sa namerom da krenu na Solun i dalje na Carigrad, ali su bili potučeni do nogu od strane vizantijskog solunskog upravnika koji ih je na osnovu njihovog traženja naselio nakon bitke u oblastima današnje centralne Albanije.  

Ipak, i na ovom mestu „Ilirska teorija“ o etnogenezi Albanaca ima „adekvatan odgovor“, tvrdeći da današnji Albanci vode poreklo od ilirskog plemena Albanoi koje je stvarno i živelo na području današnje centralne Albanije i koje se neosporno spominje u starovekovnim povesnim istočnicima i da je epizoda sa Manijakisovim Arvanitima puka koincidencija. Međutim, da se i ovde radi o čistoj ispolitizovanoj konstrukciji i da „Ilirsku teoriju“ treba konačno odbaciti kao neznanstvenu, jasno nam govori činjenica da albanski jezik pripada lingvističkoj grupi SATEM, dok je jezik starih Ilira pripadao lingvističkoj grupi CENTUM. U ovom jezičkom kontekstu, bila bi verodostojnija hipoteza da Albanci vode poreklo od starih balkanskih Tračana s obzirom da je jezik drevnih Tračana bio upravo centumski. Ipak, na žalost šiptarskih teoretičara ideologije „krvi i tla“, opšte je poznato da u doba Antike Tračani nisu živeli na prostorima na kojima žive današnji Šiptari, već samo na istočnom delu Balkanskog poluostrva gde Šiptara ni danas nema.