Život i mišljenje – Pola veka od smrti Miloša N. Đurića

Proteklo je pola veka od odlaska sa ovoga sveta najpoznatijeg jugoslovenskog i srpskog heleniste Miloša N. Đurića (1892-1967), redovnog člana SANU i jednog, ne samo najboljih, već, nesunjivo, jednog od najomiljenijih profesora Beogradskog univerziteta.

Kad, s ove vremenske distance, bacimo pogled na život i delo velikog naučnika i dragocenog prevodioca Homera, Herodota, Platona, Sofokla, Plutarha, sa grčkog i latinskog jezika, i pisca Istorije helenske etike i drugih brojnih filozofskih spisa, videćemo da je život ovog dobroćudnog čoveka - kako su ga u svojim brojnim sećanjima opisali njegovi savremenici - bio u znaku, ne samo predanog naučnog rada, nego i uzornog stoičkog držanja.

Kao retko ko od njegovih savremenika, Miloš Đurić je, živeći u burnom istorijskom vremenu, znao da pruži pravi odgovor na lična i kolektivna životna iskušenja. On ni u nauci ni u vlastitom životu, nije bežao od najvećih izazova, naprotiv, hrabro im je išao u susret. Moglo bi se reći, da je agonalni duh antičkog herojskog sveta, koji je on temeljno proučavao, našao svoje savremeno ovaploćenje u Đurićevom vlastitom životu i njegovoj ličnoj sudbini.

Još od rane mladosti, Đurić je pokazivao veliko interesovanje, poštovanje i divljenje, ne samo za heroje Grčke, već i za one svoga roda i vremena. U prevratnom dobu, na početku prošlog veka, on je, kao i celo njegovo pokolenje, zavoleo ideje slobode i otpora koje su karakterisale nekoliko srpskih i jugoslovenskih naraštaja pre Prvog svetskog rata. Grozničavao je tragao, kao i cela njegova generacija, za onim idejama za koje je, kako je govorio Kjerkegor – „vredelo živeti i umreti“! U toj buntovnoj atmosferi u kojoj je „mirisao barut“, nastala je i njegova Vidovdanska etika, (1914), koja će, postati jedan od onih filosofskih spisa kojim je snažno najavljen, i po kojem će se kasnije prepoznavati, jedan važan (inter)nacionalni aspekt njegovog celokupnog mislilaštva.

Uz Dvornikovića, Đurić je bio najznačajniji predstavnik jugoslovenske filozofije života. To je, na indirektan način, uočio i Branislav Petronijević, tada neprikosonoveno ime srpske filozofije, koji je, uplašivši se, da bi ova filozofska struja mogla da ugrozi njegov filozofski tron, u časopisu „Misao“, podvrgao oštroj oceni Đurićevu knjigu „Problemi filosofije kulture“ (1929), osporivši joj svaku filozofsku vrednost, jer u njoj navodno, nema prave filozofske argumentacije.

Oštra, i veoma zajedljiva kritika najvećeg autoriteta srpske filozofije, prve polovine XX veka nije, međutim, nimalo pokolebala Miloša Đurića na njegovom filozofskom putu. Za razliku od Petronijevića, koji je svojim metafizičkim spekulacijama tražio filozofski uspeh i slavu van granica svoje domovine i Balkana, brinući se samo o sopstvenoj karijeri, Đurić je, pokrećući časopis „Vidici“, nastojao da filozofski afirmiše vlastitu sredinu, boreći se protiv kulturnog kolonijalizma. Dok je Petronijević, često preterujući, isticao, da mu u našoj filozofiji niko nije dorastao, Đurić je smatrao da i u našoj kulturnoj sredini, kao i u kulturnoj Evropi, „ima ljudi više mere i da je i Balkan sazreo i da autonomno stvara i da ne produžava i dalje da bude samo zemljište za duhovnu kolonizaciju u svrhu Zapada.“

Svoje uverenje o mogućnosti razvoja filozofske kulture u našoj sredini, Đurić je najbolje potvrdio svojim pregalaštvom vrsnog pedagoga i filozofskog pisca. Upornim marljivim radom, i velikim filozofskim i pesničkim darom, Đurić je ostavio iza sebe vredno i nezaobilazno naučno, filozofsko i prevodilačko delo, na kome se dalje može graditi u oblasti filozofije, filologije, književnosti, istorije umetnosti, dramske umetnosti i drugih srodnih humanističkih disciplina.

Veličina i neprolazna slava Miloša Đurića ne temelji se samo u njegovom impozantnom naučnom opusu, već i u njegovom uzornom filozofskom i građanskom ethosu kome nema premca u istoriji Beogradskog univerziteta. Poput nemačkog filozofa Nikolaja Hartmana - koji je tridesetih godina prošlog veka u doba nacističke strahovlade pred kojom su podlegla i neka od najvećih imena evropske filozofije, odbio da svoje rusko ime Nikolaj promeni u Nikolovius, i da, u vreme najdubljeg pomračenja evropskog uma, pozdravlja sa hitlerovskim pozdravom: „Sieg Heil!“ - Đurić je, isto tako, u tom smutnom vremenu imao hrabrosti da, bez obzira na moguće posledice, brani dostojanstvo svog poziva. Kao što je poznato, istakavši, da je etika njegov poziv, odbio je da potpiše Apel srpskom narodu, iako je bio svestan da zbog toga može izgubiti glavu. Njegov primer od velikog je značaja za sve nas. Upravo danas - kad smo izloženi nešto suptilnijim oblicima porobljavanja, kad nas u ime tobožnjih evropskih vrednosti „dobronamerno“ pozivaju da promenimo vlastitu svest i ništa manje sramnih apela o potrebi poricanja vlastitog identiteta - lik Miloša Đurića, deluje isto tako inspirativno i podsticajno kao i pre pola veka. Za sve nas koji smo spremni da učimo kako treba uspravno stajati, da bismo mogli slobodno misliti, Miloš N. Đurić ostaje nezaobilazni uzor.

Kraća verzija teksta objavljena je u Srpskom književnom listu br. 19/124, 2017, str. 1, 2