Unutrašnje kontradikcije tzv. građanske opcije i njene pogubne posledice po politički život u Srbiji

Kod nas je ne samo među političarima već i među tzv. intelektualnom elitom prisutna konfuzija koja proističe iz odsustva uvida u bitnu kvalitativnu razliku između pojma građanske države, s jedne strane, i stranaka i pokreta partiskih pretenzija koji mogu egzistirati, razvijati se i međusobno se nadmetati za vlast unutar njegovog okvira, s druge strane. Ne uviđa se naime da te dve stvari pripadaju razlitim konceptualnim ravnima, pri čemu je ona prva na daleko apstraktnijem nivou, te se ni između jedne partije ili pokreta-stranke ma kakvo njihovo ime bilo ne može ni u kom slučaju staviti znak jednakosti. Drugim rečima, iz pojma liberalno-demokratskog poretka ne sledi nužno nijedan ideološko-poitički program za rešavanje bilo kojih konkretnih društvenih problema. Pomenuti poredak samo predstavlja formalno-pravno-proceduralni okvir koji omogućuje formiranje političkih subjekata različitih ideološko-političkih orijentacija na nivou društva, pod uslovom da oni ne krše univerzalna, za sve članove građanskog društva važeća formalna pravila igre definisana njime, tj. datim poretkom.   Kao sistem negativnog i neteleološkog karaktera, tj. kao sistem čisto formalnih zabrana, on građanima, ukoliko poštuju ove zabrane, ostavlja slobodu ne samo organizacije vlastitog života već i njihovog udruživanja u stranke i pokrete, koji će, svojim pozitivno određenim programima, nastojati da pridobiju što širu biračku bazu kako bi došli na vlast, samostalno ili u koalicijama, i tako da u okviru ustavom ograničenog roka pokušali da uspešno upravljaju društvom u cilju njegovog svestranog razvoja.  

Naznačenoj konfuziji najviše doprinose oni politički subjekti koji sebe, ma koliko nosili razliite nazive, podvode pod građansku opciju: kao da svi politički subjekti koji poštuju pravila igre građanske države nisu građanski orijentisani, bez obzira na njihove razlike u političkim programima. U razvijenim parlamentarnim sistemima partije se razlikuju prema svojim ideološko-političkim orijentacijama (leve i desne, umerenijeg ili radikalnijeg tipa, netradicionalističke ili konzervativno-tradicionalističke itd.). Nijedna od njih ne dovodi, bar javno, građanske principe kao što su sloboda govora, medija, udruživanja, veroispovesti i slično. Sa stanovišta “građanske” opcije, može se postaviti pitanje da li onima koji glasaju za demohrišćanske, konzervativne ili narodne partije treba dati status građanina ili da li pristalice tzv. građanske opcije treba da imaju povlašćeni ili ekskluzivni građanski status.

Najveći paradoks u koncepciji navodne građanske opcije na delu je u njenom pokušaju odvajanja građanskog od nacionalnog usmerenja

Najveći paradoks u koncepciji navodne građanske opcije na delu je u njenom pokušaju odvajanja građanskog od nacionalnog usmerenja. Taj paradoks proističe iz činjenice što najeminentniji svetski interpretatori građanske države njenu suštinu iskazuju pojmom država-nacija, čime se nastoji naglasiti da je najveća tekovina građanske države – izjednačavanje državljanstva i nacionalnosti, čime svaki član takve državne zajednice postaje nosilac iste nacionalnosti bez obzira na njegovo etno-kulturno poreklo. Stoga u građanskoj državi, po pravilu, nema čisto etničkih partija, već su partije u njoj etno-kulturno i verski heterogene.

Odbacivanjem opšteprihvaćenog stava da su pojmovi građanska država i država-nacija sinonimi, poklonici građanske opcije nastoje da povuku deobnu razliku između njih i nacionalista koje, bez razlike,  prikazuju u krajnje negativnom, antigrađanskom smislu. Pri tome, oni ispoljavaju krajnju neukost u pogledu činjenice da u liberalizovanim kulturama u modernom dobu postoji striktno razlikovanje između etnonacionalizma i liberalnog nacionalizma. Ovaj poslednji nacionalizam (patriotizam) izražava poželjnu pristrasnost prema vlastitoj državi, ali ne prema svakoj državi (recimo, rasističkoj, autokratskoj, totalitarnoj, etnonacionalističkoj i slično), već samo prema onoj koja svim svojim članovima obezbeđuje jednaka prava, bez obzira na njihov etniokulturni, rasni i verski identitet.

Radikalno krilo naše građanske opcije sklono je odbacivanju svakog patriotizma kao nečega što u krajnjoj liniji ima zločinačke posledice. Međutim, takav stav ne može imati nikakvo utemeljenje u dosadašnjoj istoriji, jer nijedna država u istoriji nije mogla egzistirati bez patriotskog odnosa njene većinske populacije prema njoj

Radikalno krilo naše građanske opcije sklono je odbacivanju svakog patriotizma kao nečega što u krajnjoj liniji ima zločinačke posledice. Međutim, takav stav ne može imati nikakvo utemeljenje u dosadašnjoj istoriji, jer nijedna država u istoriji nije mogla egzistirati bez patriotskog odnosa njene većinske populacije prema njoj. Naravno, tokom svetske istorije menjali su se oblici države, te u skladu s tim i oblici patriotizma. Pripadnici toga krila čak i one koji insistiraju na diplomatskoj borbi za očuvanje teritorijalnog integriteta Srbije proskrbiju kao etnonacionaliste, kao povampirenu eksremnu desnicu fašističkog tipa, što je slučaj bez presedana u modernom dobu, jer je pomenuti princip konstitutivni princip građanske države nastao kao izraz širokog konsenzusa stranaka, pokreta i građana razliitih političkih usmerenja.

Dosadašnje portretisanje rasplinutog i iznutra kontradiktornog projekta građanske opcije jasno ukazuje na razloge njegove minorne uloge u parlamentarnom životu Srbije. Naime, ni u jednoj zemlji antipatriotski nastrojene partije i pokreti ne mogu računati na iole zavidniji broj glasova, pa ni u Srbiji. Mada su bile najborbeniji zastupnici teze da ulazak u EU nema alternativu, te snage, pošto nisu imale nikakvih izgleda da dođu na vlast, praktično nisu ni učestvovale u procesu formalnog približavanja naše zemlje pomenutoj evropskoj zajednici. Studija o izvodljivosti dobijena je za vreme Koštuničine vlade, a kandidatura za vreme vladavine Botisa Tadića koji je Đinđićevu predsmrtnu težnju da bitno modifikuje odnos Demokratske stranke prema Kosovu na svojevrstan način ugradio u program te stranke ubrizgavajući tako u njega infuziju liberalnog patriotizma.

Ključni motiv za objedinjavanje današnje opozicije u Srbiji može biti samo njena težnja da se postojeći jednopartijski sistem na čijem čelu je “osoba nad osobama” preinači, u što kraćem roku, u adekvatan liberalno-demokratski sistem čije će srce biti pravna država koja ne počiva ni na jednom ideološkom pogledu na svet

Ključni motiv za objedinjavanje današnje opozicije u Srbiji može biti samo njena težnja da se postojeći jednopartijski sistem na čijem čelu je “osoba nad osobama” preinači, u što kraćem roku, u adekvatan liberalno-demokratski sistem čije će srce biti pravna država koja ne počiva ni na jednom ideološkom pogledu na svet, te tako ne uvodi apriornu  hijerarhiju po vrednosti u svet stranaka, pokreta i oblika života, bilo da su ti oblici individualistički ili tradicionalistički po svome karakteru, jer su građani u takvoj državi slobodni da biraju između njih.

 Bitno je da se opozicija oslobodi nasleđa tzv. građanske opcije čije pristalice, budući da su turistički prošli kroz liberalizam, šire atmosferu u kojoj bi oni bili tretirani kao „Mesije“ čije ideje jedino mogu da izvuku Srbiju iz varvarskog mraka na svetlo civilizacije

Nastupala u jednoj ili više međusobno nesuprostavljajućih kolona, bitno je da se opozicija oslobodi nasleđa tzv. građanske opcije čije pristalice, budući da su turistički prošle kroz liberalizam, šire, umesto legalno utemeljene konkurencije i tolerancije, atmosferu u kojoj bi one, kao autentična srpska elita, bile tretirane kao Mesija čije ideje jedino mogu da izvuku Srbiju iz varvarskog mraka na svetlo civilizacije. Međutim, svojom isključivošću i političkom naivnošću proizašloj iz neobrazovanosti koja se nastoji zastrti ideološkom agresivnošću, ona se pokazuje kao glavna prepreka civilizacijskom preporodu Srbije koji ne bi nastao ex nihilo, već koji bi imao svoje ukorenjenje u slavnim periodima ove države predvođene intelektualnom elitom kojoj ova, po samorazumevanju mesijanska, nije ni do članaka. 

(Autor je pisac i prevodilac brojnih knjiga i radova iz oblasti političke filozofije)