Balkanska senka berlinskih svečanosti

(Fond strateške kulture, 12.11.2009)

Odgrmele su jubilarne svečanosti u Nemačkoj povodom 20-godišnjice pada Berlinskog zida. Desetine visokih međunarodnih gostiju, od kojih mnogi svojevremeno nisu imali nikakve veze sa datim istorijskim događajem, govorilo je o „epohalnom“ značaju ujedinjenja Nemačke kao simbolu okončanja „hladnog rata“. Međutim, ni približno se u svim delovima Evrope pad Berlinskog zida ne doživljava sa ushićenjem. Jer, odmah po okončanju tobožnjeg „hladnog rata“ u Evropi su se razbuktali žestoki, pravi ratovi.

Prijatno je misliti da je ujedinjenje Nemačke 1989. godine označilo i pad totalitarnih sistema u istočnoevropskim zemljama i otvorilo put ka stvaranju „jedinstvene Evrope“. Međutim, autor ovog teksta se u toku mnogobrojnih razgovora sa predstavnicima najznačajnijeg evropskog regiona – balkanskog – uverio u suprotno. Već naredne godine počeo je krvavi raspad Jugoslavije – a jedan od najaktivnijih učesnika tog krvavog raspada bila je upravo ujedinjena i osiljena Nemačka. Upravo su nemačke vlasti osigurale ishitreno proglašenje i međunarodno priznanje nezavisnosti Slovenije i Hrvatske, iako u ovoj poslednjoj nisu bila regulisana pitanja koegzistencije Srba i Hrvata. A etno-građanski rat, koji je u proleće 1992. godine buknuo u Bosni i Hercegovini, i uopšte ne može biti shvaćen bez uzimanja u obzir aktivnog mešanja izvana.

Postavlja se pitanje: zašto se tek ujedinjena Nemačka, koja je na samoj sebi iskusila sve posledice veštačkih podela i spoljnih uticaja, aktivno latila prekrajanja balkanskog prostora? Napoleon Bonaparta je govorio, da „narod vodi svoju politiku polazeći od sopstvene geografije“; a te su reči sasvim primenjive na situaciju u Evropi i, pored ostalog, na Balkan na razmeđu 1980/1990-ih godina.

Istina se svodi na to, da se Nemačka, posle urušavanja Varšavskog pakta i novog ujedinjenja istočnog i zapadnog dela svoje teritorije, osetila kao snažna država u Evropi, pa je stoga aktivno počela težiti ka pozicioniranju kao lidirajuća država u evropskim poslovima, konkurišući u tome svojoj viševekovnoj suparnici – Francuskoj. A glavna smetnja njenom liderstvu bilo je prisustvo na nemačkoj zemlji mnogobrojnih američkih vojnih baza, koje su ostale tamo na osnovu međunarodnih sporazuma i nakon povlačenja sovjetske vojske. Prema raspoloživim podacima, nemačko rukovodstvo tog perioda uvidelo je najpovoljnije rešenje tog problema u prebacivanju vojnih objekata na Balkan, gde bi oni funkcionisali već ne na osnovu međunarodnih sporazuma, zaključenih još uz učešće SSSR, već po mandatu NATO, gde je jedna od vodećih uloga trebalo da pripada opet samoj Nemačkoj.

Ostajalo je samo da se stvori neophodni izgovor za koncentrisanu ekspanziju na Balkan, zašta je upravo i bio pogodan scenarij likvidacije Jugoslavije sa nastajanjem na njenoj teritoriji nekoliko žarišta dugotrajnih međunacionalnih konflikata. Realizacija tog scenarija počela je u Sloveniji i Hrvatskoj, jer su Nemci u tim jugoslovenskim republikama imali čvrste pozicije. Nemačka obaveštajna služba se još 1980-ih godina sigurno osećala u Sloveniji, a naročito u Hrvatskoj, istovremeno sponzorišući raznovrsne nacionalističke i ekstremističke emigrantske organizacije, koje su se postepeno uključivale u strukture vlasti u Zagrebu. U periodu od 1989-1990. godine u Hrvatsku je upućen ogroman broj nemačkih savetnika, a takođe emisara nevladinih organizacija pod kontrolom Nemačke. I njihovo delovanje je dovelo do toga, da su upravo u Hrvatskoj buknuli prvi oružani sukobi na teritoriji bivše Jugoslavije, koje su smatrali prevremenim čak i američki predstavnici, koji su takođe aktivno delovali na Balkanu.

U maju 1990. godine prvi predsednik Hrvatske Franjo Tuđman je u parlamentu, u kome su većinu činile pristalice nezavisnosti na čelu sa Hrvatskom demokratskom zajednicom, proglasio manifest o uvođenju novog ustava, koji je pripremljen uz aktivno učešće nemačkih savetnika. Novim ustavom je Hrvatska proglašena „nacionalnom državom hrvatskog naroda i drugih naroda koji žive u njoj“. Ta pravna suptilnost automatski je pretvarala Srbe od državotvornog naroda u etničku manjinu. Uzbunjeni Srbi su avgusta 1990. godine sproveli sopstveni referendum na kome se, ipak, nisu izjašnjavali za istupanje iz sastava Hrvatske, već su samo potvrdili svoje pravo na „suverenost i autonomiju“ u sastavu hrvatske republike. Data okolnost nipošto nije smetala hrvatskoj vladi da primeni silu, kako bi sprečila održavanje srpskog plebiscita – i od tog trenutka u zemlji su počeli oružani sukobi.

Hrvatski Srbi su i nakon toga predlagali političko rešenje nastalih problema. 30. septembra 1990. godine Srpski nacionalni savet je proglasio „autonomiju srpskog naroda na onim etničkim i istorijskim teritorijama, na kojima on živi i koje se nalaze u postojećim granicama Republike Hrvatske kao federalne jedinice Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije“. Međutim, Zagreb je nastavio svoj kurs, usaglašen sa nemačkim savetnicima. 22. decembra iste godine Ustav Hrvatske je stupio na snagu i već narednog dana u susednoj Sloveniji je organizovan referendum o nezavisnosti, na kome se 94 procenata učesnika izjasnilo za otcepljenje od Jugoslavije. Što je karakteristično – tokom svih poslednjih nedelja pred stupanje na snagu Ustava Hrvatske SAD su uporno apelovale na Franju Tuđmana i rukovodstvo Hrvatske demokratske zajednice da „ispolje strpljenje“ i uzdrže se od ishitrenih koraka koji mogu izazvati krvoproliće. Međutim, preovladao je kurs Berlina, i savetnici – Nemci su ubedili svoje hrvatske podanike u neophodnost da pospeše proces. 19. maja 1991. godine vlasti Hrvatske su sprovele svoj referendum o nezavisnosti, na kome se 94 procenta učesnika izjasnilo za hitno istupanje iz sastava Jugoslavije. Hrvatski Srbi su ignorisali plebiscit, a Nemačka je uz podršku Vatikana već na opšteevropskom nivou uspešno okončala lobiranje hitnog priznavanja nezavisnosti dve „mlade nezavisne države“. Primer Zagreba i Ljubljane sledilo je Sarajevo i na Balkanu su se razbuktale prave borbe. NATO je tako dobio dugo očekivani izgovor za široko razvijanje svojih snaga na Balkanu, a Nemačka je počela igrati ključnu ulogu u novoj evropskoj geopolitičkoj strukturi.

Prema tome, radujući se ujedinjenju nemačkog naroda nećemo zaboraviti na onu senku koju je pojačao pad Berlinskog zida na druge zemlje i narode.

Petar Ahmedovič Iskenderov je stariji naučni saradnik Instituta slavistike RAN, magistar istorijskih nauka, međunarodni komentator lista „Vremja novostjej“

http://rs.fondsk.ru/article.php?id=2584