Tako je završen „hladni” rat

(Politika, 09.11.2009)

Kao srednjoškolac sam naučio jednu pesmu Hajnriha Hajnea, pesnika čije je delo bilo žestoko cenzurisano u rodnoj Nemačkoj pošto je izbegao u Pariz. Jedna strofa iz „Noćnih misli” (1843) glasi:

„Kad noću razmišljam o Nemačkoj

San beži od mene”.

Ja više ne brinem za Nemačku.

Godišnjice su prilika da se podsetimo na važne događaje. Nemce 9. novembar podseća na 1989, kada je Berlinski zid naglo napukao i brzo pao. Tako je okončana podela, bolno nametnuta na kraju Drugog svetskog rata. Značila je i neizbežan krah moćne sovjetske komunističke satelitske imperije, koja se sa Crvenom armijom raširila po istočnoj polovini Evrope.

Tako je završen „hladni” rat.

Nemce, međutim, za taj datum vezuju i neke mračne uspomene. Devetog novembra 1923, Hitler je izveo (neuspeli) nacistički puč u Minhenu; istog datuma 1925. formirao je prvu es-es jedinicu. Kada je došao na vlast 1933, Nemačka socijalistička radnička partija slavila je 9. novembar kao najsvečaniji dan u zemlji, a 9. novembra 1938. nacistički jurišnici su spalili 191 sinagogu i na stotine jevrejskih radnji širom zemlje najavljujući holokaust.

Istočnonemački radnici, uz zaštitu 10.000 lako naoružanih graničara, počeli su u avgustu 1961. da grade ono što su komunistički lideri zvali „antifašistička zaštitna granica”, prvo bodljikavom žicom, a kasnije blokovima. Bio sam tamo i tada i 28 godina kasnije, kada je zid srušen, i video da su oba događaja predstavljala veliko iznenađenje. Na konferenciji za novinare koju je prenosila televizija, Ginter Šabovski, član Politbiroa vladajuće Komunističke partije, na pitanje kada će biti olakšano putovanje između Istočnog i Zapadnog Berlina, nespretno je bubnuo: „Odmah, evo sada!” Hiljade stanovnika Istočnog Berlina su ga čule, pojurile na prelaze i savladale malobrojnije stražare.

Ubrzo su ljudi iz Istočnog i Zapadnog Berlina igrali na zidu, crtali grafite, odvaljivali komadiće za suvenire. Snimci su bljesnuli u Pragu, Sofiji, Bukureštu, Varšavi i šire, sa stimulativnim efektom.

Vili Brant je jezgrovito opisao značaj događaja: „Sada raste zajedno ono što jedno drugom pripada”. Njegova politika poštovanja istočnog komunističkog suseda u vreme dok je bio kancelar Zapadne Nemačke (1969–1974) utrla je put ka konačnom rušenju zida.

Ipak, zbog ranijih nacističkih veza, ni Istočni ni Zapadni Nemci ne slave 9. novembar. (Stari „Dan jedinstva” u Zapadnoj Nemačkoj bio je 17. jun, dan kada su 1953. radnici u Staljinovoj aleji u Istočnom Berlinu ustali protiv komunističkog režima. Umesto njega je izabran 3. oktobar, kada su dva dela Nemačke zakonski ujedinjena 1990.)

Nemci su dugo imali problem sa identitetom. Za 31 godinu poveli su i izgubili dva rata. Neki su imali osećanje krivice. Mnogi nisu bili sigurni šta je nemačko, a šta nije, čak ni šta je nesporno nemačka teritorija. Tinjale su rasprave oko nekada prostranih nemačkih teritorija koje su posle poraza nacista pripale Poljacima, Rusima, Česima i Francuzima.

Dok je još trajao hladni rat, Herbert Vener, dalekovidi političar, ovako je izrazio nadu da će se zemlja jednog dana ujediniti: „Nemačka, ujedinjenja Nemačka, ima kritičnu veličinu. Prevelika je da ne bi igrala nikakvu ulogu u ravnoteži moći, a premala da sama održava ravnotežu snaga oko sebe”.

Danas se čini da je ujedinjena Nemačka sasvim svesna svoje „kritične veličine”. Ima tesne političke i ekonomske veze sa svim svojim susedima, posebno sa istorijskim neprijateljima – Francuskom i Rusijom – ali i sa nekada potčinjenom Poljskom. U poslednje dve decenije 13 godina bio je demohrišćanski kancelar na čelu, a sedam godina socijaldemokratski.

Podela je ipak ostavila dualizam koji se oseća u izrazima „osiji” i „vesiji”, kako zapadnjaci zovu istočnjake i obrnuto. Obično se koriste u podrugljivom tonu.

Međutim, da je neko pre 20 godina rekao Zapadnim Nemcima da će jednog dana na čelu vlasti biti žena iz Nemačke Demokratske Republike, smejali bi se ne verujući. Mudra kancelarka Angela Merkel upravo je trijumfalno osvojila drugi mandat, a 3. novembra je govorila pred oba doma američkog kongresa.

dugogodišnji dopisnik ,,Njujork tajmsa” iz Evrope