Veselin Masleša i tragična noć na Sutjesci

Bilo je ljeto, sredina juna 1943. godine. Na prevojima Pive, Tare i Zelengore,nad kanjonom Sutjeske, tekla je Peta neprijateljska ofanziva. Njemački avioni i njihove specijalne jedinice alpinista danju i noću zasipali su mitraljeskim rafalima i topovskim granatama partizanske rovove. Vođena je žestoka bitka za život ili smrt. Danima forsirano, gotovo bez predaha. I sa slabim šansama za partizane da se izvuku iz paklenog obruča.

Tračak nade za spas naših slabo naoružanih i izgladnjelih boraca javio se jedne od tih užarenih večeri kada je pala odluka da se tokom noći, pod zaštitom mraka, pregazi Sutjeska i krene ka crnogorskim planinama.  Međutim, poslije višednevnih obilnih kiša naglo nabujala i podivljala Sutjeska, bez skela i mostova, postala je praktično neprolazna.

Šta da se čini? Krenuti u rizičan pohod ili ostati u vatrenom baražu i neizvjesnosti?

Za komandno osoblje, pa samim tim i za Veselina Maslešu, koji je tada bio šef Polit-odjela Četvrte crnogorske brigade, takvih dilema nije bilo. Malodušnost, strah, nedoumice sasijecani su u korijenu.

Odstupanja, dakle, nema. Sutjeska se mora preći.

U dopuni odluke borcima je naloženo da se pri prelasku ove brze i naglo nadošle rijeke uhvate za ruke i međusobno čvrsto povežu, čime bi se pomoglo neplivačima, a i ostalima, da izbjegnu moguće utapanje.

Tokom noći, pod zaštitom mraka, partizani su zaista pregazili podivljalu Sutjesku. Ovaj noćni manevar pokazao se kao spasonosna formula i svi su bili više nego zadovoljni, jer su se ubrzo našli na bezbijednoj teritoriji.

Radost boraca i njihovih starješina, međutim, pomućena je nekim neprijatnim saznanjima i činjenicama. Nova postrojavanja, prebrojavanja i provjere pokazali su, nažalost, da ima i nestalih. Među onima koji su te mrkle noći krenuli ka drugoj obali Sutjeske, ali se narednog jutra nisu našli u svojim jedinicama, bio je i Veselin Masleša. Tu je Vesin životni put, začet u Banjoj Luci aprila 1906. godine, definitivno okončan.

Rijetki su oni koji su u tako malo godina života – nepunih 37 – postigli tako mnogo kao Masleša. Već kao učenik banjalučke Gimnazije iskazivao se oštrim umom i naprednim idejama, da bi tokom studija prava u Zagrebu, potom ekonomije u Frankfurtu i sociologije u Parizu počeo intenzivno da ponire u postojeće društveno-ekonomske i političke tokove. Najprije kao analitičar – istraživač, a potom kao vrsni tumač, kritičar i teoretičar. Uz sve to on i neposredno politički djeluje, pa nakon povratka u zemlju, u Beograd, tokom 1931. i narednih godina stalno je bio pod prismotrom policije i često hapšen.

Kao mlad i svestrano obrazovan, darovit i na peru i u usmenoj retorici, smion i poletan, a spisateljski veoma angažovan, Masleša je bio rado prihvatan u intelektualnim krugovima tadašnjeg Beograda, a posebno u krugovima napredne srpske omladine, nadahnute socijalističkim idejama Svetozara Markovića, koja ga je često pozivala na svoje tribine. 

Tridesetih godina Masleša se iskazuje kao vrstan analitičar – istraživač i publicista, objavljujući brojne kritike, oglede i studije u NIN-u, „Našoj stvarnosti“ i onim časopisima oko kojih se okupljala patriotski nadahnuta inteligencija. U međuvremenu, pripremao je za štampu svoja dva kapitalna djela – „Mlada Bosna“ i „Svetozar Marković“, koja predstavljaju sociološko-istorijske studije.

O Maslešinim pogledima i shvatanjima možda najbolje govori jedan njegov esej iz 1937. godine, objavljen u knjizi „Današnjica i Mlada Bosna“. U tom eseju pod naslovom „Prijatelj naroda“ – „O ulozi i značaju Vladimira Gaćinovića“ Masleša kaže:

- Svaki pravi, ubeđeni revolucionar je prijatelj naroda. Svaka njegova delatnost, cela njegova misao, svaki njegov pokret samo je izraz toga prijateljstva, toga osećanja ljubavi za ljude, za čovečanstvo, za narod. Za seljake, za radnike. Svaki revolucionar je čovek ljubavi, i samo mu ona daje onu besprimernu hrabrost,podstrek za herojstvo,osnovu za mržnju. I da Vlada Gaćinović, posle Vase Pelagića drugi veliki lik revolucionara Bosne i Hercegovine, nije strasno voleo bosanskog kmeta, da nije s istom strasnošću osećao i za bosanskog radnika, zarobljenog u rudnicima i šumama, i za osiromašenog inteligenta, on ne bi imao snage za mržnju, on ne bi mogao da emanira onu ogromnu energiju koju je trebalo razviti u borbi protiv Austrije, protiv monarhije Habsburgovaca…

Svuda gdje se pojavljivao Veselin Masleša je predstavljan kao vrsni poznavalac ekonomske nauke i istorijskog materijalizma, koje primjenjuje u svojim analizama, pa je niz njegovih radova i studija iz te oblasti ostao neprevaziđen.

 Kapitulacija Jugoslavije i početak novog rata zatiče Maslešu u Crnoj Gori, gdje aktivno radi na organizovanju opštenarodnog ustanka. Kasnije, u novoosnovanim jedinicama organizuje ciklus predavanja i kurseva. U novembru 1942. godine on je delegat na Prvom zasijedanju AVNOJ-a, na kome podnosi referat: „Narodnooslobodilačka borba i stvaranje Antifašističkog vijeća“. Na tom zasijedanju delegati ga biraju za člana Izvršnog odbora AVNOJ-a.

Poslije tragičnog slučaja na Sutjesci Veselin Masleša je proglašen narodnim herojem

Ovaj ugledni Banjalučanin posjedovao je široku kulturu i obrazovanje, ispoljavajući posebno interesovanje za literaturu i nauku, osobito za ekonomiju i istoriju. Ostaće upamćen kao čovjek i intelektualac koji je svojim djelima natkrilio vrijeme u kome je živio.