Nacionalna struktura Distrikta Brčko 2010

Rezime:

Ključne reči: Distrikt Brčko, nacionalna struktura, 1991, 2010, BiH, RS, FBiH.

Distrikt Brčko je specifična pravna forma i možda najpreciznija formulacija koja bi odredila njegov status bila bi distrikt-kondominijum. Elementi koji ukazuju na to da se radi o distriktu su neke ingerencije koje ima vlast Unije BiH, dok neke ingerencije entiteta i sam tekst arbitražne odluke i usvojenog amandmana na ustav BiH ukazuju na to da je reč o kondominijumu, odnosno zajedničkoj teritoriji RS i FBiH (npr. teritorija RS obuhvata i Distrikt i istovremeno teritorija FBiH obuhvata Distrikt). Ingerencije entiteta svode se na državljanstvo, koje građani distrikta biraju (ili RS ili FBiH, a pored toga imaju i državljanstvo BiH[1]), glasanje za skupštinu (i predsednika) RS ili FBiH (na opštim izborima birači se odlučuju za tzv. opciju RS ili opciju FBiH), penzije, doprinose, određene poreze, sportska takmičenja (ne računajući premijerne lige) itd. Najveći deo ingerencija je na nivou Distrikta.

Interesantna je i raspodela novca entiteta i Distrikta. Naime, korisnicima prihoda sa Jedinstvenog računa UIO BiH novac se raspoređuje u skladu sa Zakonom o uplatama na jedinstveni račun i raspodeli prihoda i u skladu sa Odlukama Upravnog odbora UIO o koeficijentima za raspodelu prihoda, što uglavnom podrazumeva: 64,3% za FBiH; 32,2% za RS i 3,5% za Distrikt.[2] Od ukupno isplaćenih penzija u Distriktu iz budžeta RS ide 56,5%, a ostatak iz budžeta FBiH.[3] Od ukupnih prihoda od putarine za izgradnju autoputeva 10% ostaje na podračunu putarina Jedinstvenog računa, a ostatak prihoda deli se između entiteta i Brčkog Distrikta, tako da 59% ide FBiH, 39% RS, a 2% Brčko Distriktu BiH. Indikativno je da RS ima troduplo veću imovinu u Brčkom od FBiH.

Etnička struktura distrikta

Po popisu 1991. Bošnjaci su činili 44% populacije, Hrvati 25,4% a Srbi 20,7%.[4] U gradu su dominirali Bošnjaci (55,4%), i bili su apsolutna ili relativna većina svugde izuzevši dela centra grada uz Savu, gde su Srbi sa 36% bili relativna većina (videti Grafikon 1).

Tokom rata dobar deo grada i okoline je ruiniran. Srbi masovno napuštaju Sarajevo marta 1996. i dobar deo njih odlazi u Brčko, koje je čekalo arbitražnu odluku. Prema (verovatno delimično preteranim) podacima UNPROFOR-a čak 26 000 srpskih izbeglica se naselilo u Brčko, dok je u opštini pre rata živelo 18 000 Srba i skoro 9 000 Jugoslovena i „ostalih“. Značajniji povratak Bošnjaka, i u manjoj meri Hrvata, počinje od 1998. Po tekstu Arbitražne odluke dolazak nove vlasti u RS bio je ključni razlog, uz ogroman broj srpskih izbeglica, da se opština ne ustupi Federaciji BiH. I pored snažnog povratka Bošnjaka posle 1999. godine (povratak je danas, praktično, završen) i zaposedanja skoro svih naselja gde su bili ubedljiva većina pre rata, Srbi su se održali u samom gradu, posebno centru. U samo malom broju vangradskih mesnih zajednica došlo je do značajnije etničke prekompozicije (npr. Krepšić je postao većinski srpsko, a bio je hrvatsko selo).

Grafikon 1.

Etnička mapa grada Brčko i bliže okoline 1991.

http://s252.photobucket.com/albums/hh13/tomba17_photos
/Etnicke%20Zemljovide/Brcko%20i%20Posavina

Napomene: Plava boja označava delove centra grada gde nijedna nacija nema apsolutnu većinu, a crne brojke pokazuju udeo bošnjaka a žute Srba. Ljubičasta boja označava hrvatsku dvotrećinsku i veću većinu. Žuta boja označava srpsku apsolutnu većinu. Zelena boja označava bošnjačku apsolutnu većinu.

Indikativan je broj povrataka u Brčko Distrikt. Povratak izbeglica 2000–06. ukupno je iznosio 1964 (Bošnjaci 149, Hrvati 1806, Srbi 9). Povratak raseljenih 2000-06. ukupno je iznosio 19418: Bošnjaci 14996, Hrvati 1940, Srbi: 2482 (gro povratka se desilo do 2002- 2003.)[5]

Prema oficijelnim statistikama Distrikt Brčko ima 75 664 stanovnika[6], ali je vrlo moguće da su to nešto preuveličane brojke, i uključuju veliki broj onih koji nemaju stalno prebivalište u BIH.

Petnaest godina nakon završetka rata radikalno je izmenjen teritorijalni nacionalni razmeštaj, kao i ukupna etnička struktura Distrikta Brčko. Mnoga naselja u kojima su Bošnjaci, Srbi ili Hrvati činili većinu 1991. promenile su etničku sliku, uglavnom kao posledica rata i kasnijeg preseljavanja, naseljavanja ili nepovratka raseljenih. Sve tri nacije su homogenizovane, i praktično postoji samo nekoliko mesnih zajednica, i to u okviru samog grada, gde postoji značajniji udeo nacije koja nije većinska (npr. mesne zajednice Četvrti juli, Gluhakovac, Centar 5). U praktično svim vangradskim mesnim zajednicama (čak je i mesna zajednica Gorice praktično podeljena jer je njen deo uz Savu nastanjen Srbima, Plazulje, oformio posebnu mesnu zajednicu), apsolutno dominira jedna etnička grupa (najčešće preko 95% stanovništva). Interesantno je da Distrikt ima čak 79 mesnih zajednica, i da je od proglašenja Distrikta 1999. bilo stvaranja novih (npr. Ilićka ili Plazulje).

Grafikon 2.

Etnička mapa Distrikta Brčko 2010

izvor: prema proračunima Gorana Nikolića

Napomene: žuta boja označava hrvatsku dvotrećinsku i veću većinu; crvena boja označava srpsku dvotrećinsku i veću većinu; zelena boja označava bošnjačku dvotrećinsku i veću većinu; bela boja sa zelenom linijom označava apsolutnu bošnjačku većinu u gradu, a roze boja apsolutnu srpsku većinu u gradu.

Priložena etnička karta Distrikta Brčko je zasnovana na rezultatima izbora 2010, 2008, 2007, 2006 i 2004, popisu 1991 i brojnim kasnijim relevantnim procenama etničke strukture Distrikta, kao i demografskim tendencijama. Naime, možemo pretpostaviti da je prirodni priraštaj Bošnjaka u Distriktu na nivou onog iz Federacije BIH, a Srba na nivou prirodnog priraštaja RS. RS je 2009. imala negativni prirodni priraštaj od čak 3172 (rođenih 10603, umrlih 13775), što daje stopu prirodnog priraštaja od -2,6% do -3,2% a najverovatnije -2,9%, čime se sve više približava negativnim trendovima u Srbiji (oko - 4 promila 2009).[7] Istovremeno FBiH ima pozitivan prirodni priraštaj od 1,4 promila 2009, i to posebno većinski bošnjački kantoni (izuzev bosansko-podrinjskog). Međutim, problem i za FBiH predstavlja snažan pad prirodnog priraštaja posle završetka rata.[8]

Kada je u pitanju neto mehanički priliv za Distrikt, on je poslednjih godina vrlo nizak i sličan za RS i Federaciju BIH. Procenjujemo da su Srbi tanka relativna većina u Distriktu; verovatan udeo Hrvata kreće se oko 10-12%, Srbi čine 45-47%, a oko 42-43% su Bošnjaci.[9]

Prema izvodu iz Biračkog spiska koji je Lokalnoj izbornoj komisiji u Brčkom dostavljen iz Centralne izborne komisije BiH, pravo glasa na izborima oktobra 2010. u Distriktu Brčko imalo je 52.389 birača od kojih se za opciju RS opredelilo njih 32.621, a za opciju FBiH 19.768 birača (treba napomenuti da značajan deo Bošnjaka i Hrvata ima državljanstvo, te i biračku opciju RS, jer nisu iskoristili pravo da zamene entitetsko državljanstvo, pre svega, zbog troškova).

Demografija Distrikta

Indikativna je i struktura rođenih i umrlih poslednjih godina, koja ukazuje na veći natalitet kod Bošnjaka od Srba i na vrlo visok mortalitet kod Hrvata. Naime, u periodu 2005–2009. prosečan broj rođenih Hrvata iznosio je u proseku samo 7,3% od ukupno rođenih (to se može delimično objasniti i ustanovljenom pojavom da se Hrvatice iz Distrikta porađaju u Hrvatskoj), Srba 40,5%, a Bošnjaka 45,2% (u proseku se godišnje rodi 44 više Bošnjaka od Srba). U periodu 2005–2009. prosečan broj umrlih Hrvata iznosio je u proseku čak 19,9% ukupno umrlih, Srba 40,7%, a Bošnjaka 39,2%.[10] Nije vidljiva eventualna promena trendova rađanja i umiranja po nacionalnoj strukturi 2004–2009. Interesantno je da su grubo desetina brakova mešoviti, što je relativno visok procenat (najviše su skloni mešovitim brakovima Hrvati i Hrvatice, što je i prirodno, imajući u vidu njihov skroman broj i, samim tim, sužen izbor u posmatranoj sredini). Indikativno je da u bračne veze natproporcionalno (u odnosu na populacioni udeo) ulaze Bošnjaci (48,2%) i Hrvati (15,6%) za razliku od Srba (samo 36,1% ukupnih brakova prosečno 2005–09). U svim srednjim školama grada Brčko Srbi su 2009. činili 48,8% ukupnih učenika, Bošnjaci 44,4%, Hrvati 6,8%. đaka. Kada su u pitanju osnovne škole na nivou grada, bez Grbavice, đaka srpske nacionalnosti je 2009. bilo oko 1870 a bošnjačke oko 1680. Neke neoficijelne procene govore da na nivou Distrikta bošnjački osnovci čine apsolutnu većinu.

Prirodni priraštaj je pao na samo 0,3% 2009. godine (2008. je bio 0,2 promila) u Distriktu dok je 2005–2007. iznosio 2 promila. Saldo migracija između Distrikta i entiteta je praktično beznačajan (neto 6 osoba u 2009).

Tabela 1. Nacionalna struktura novorođenih u Distriktu 2004-2009.

DEMOGRAFIJA U BRČKO DISTRIKTU BIH; 2005-2009.GODINA, Agencija za statistiku BIH, Brčko 25.6.2010. broj 6.

Može se izvesti zaključak da je u toku (već više od 12 godina) trend porast udela Bošnjaka i pad učešća Srba u Distriktu. Međutim, radi se relativno malim brojkama i bez značajnijih mehaničkih pomeranja populacije bilo bi potrebno nekoliko decenija, pod uslovom da se održi preimućstvo u natalitetu Bošnjaka, pa da se izmeni relativna etnička većina u Brčkom.

Etnička struktura grada Brčko

U samom gradu (bez Grbavice) Hrvati, Romi i ostali čine oko 3–4%, Srbi 55–56%, Bošnjaci 41–42%. Srpska naselja u gradu su Novo Brčko, Eš naselje, Bijeljinska cesta, Četvrti Juli, Grčica, Centar, Srpska Varoš – sva na istočnom i centralnom delu grada. Južni i zapadni deo grada naseljavaju Bošnjaci (Srba ima relativno najviše u Gluhakovcu[11], nešto manje u Mujkućima, Merajama, Ivićima ali su Bošnjaci većina, koji čine značajnu manjinu u Novom Brčkom, naselju Četvrti Juli i Centru). Udaljenost između dve najbliže (gradske i prigradske) mesne zajednice sa (apsolutno) većinskim srpskom populacijom iznosi oko 1,5 kilometara (između Novog Brčkog i Grbavice), što posredno ukazuje i na najužu tačku bošnjačkog etničkog koridora do Save. Gradom se smatra prostor od naselja Grbavice sa srpskom 90% većinom (ne uključujući to naselje) na zapadu do naselja Gredice sa, takođe, srpskom većinom na istoku. Južni obodi grada idu do većinski bošnjačkih naselja Broda i Omerbegovače.

Grafikon 3.

Etnička struktura grada Brčko

Napomena: zeleno – bošnjačka većina, plavo – srpska većina, pink boja znači ujednačen broj obe nacije, sa verovatno blagom prednošću Srba.

izvor. http://i24.tinypic.com/b8mesn.jpg

Etnička karta grada navodno potiče iz bliskih anonimnih saradnika bivšeg gradonačelnika Distrikta.

Grafikon 4.

Veća bošnjačka i srpska naselja grada Brčko

Napomena: u zelenoj boji - bošnjačka većina, plava boja - srpska većina.

Izvori:

DEMOGRAFIJA U BRČKO DISTRIKTU BIH; 2005–2009. GODINA, Agencija za statistiku BIH, Brčko 25.6.2010. broj 6.

"Nacionalni sastav stanovništva - Rezultati za Republiku po opštinama i naseljenim mjestima 1991.", Statistički bilten br. 234, Izdanje Državnog zavoda za statistiku Republike Bosne i Hercegovine, Sarajevo.

OHR Brcko District, Displaced persons Associations and NGO, s. (www.unhcr.ba)

http://www.uino.gov.ba/download/Dokumenti/Dokumenti/bos/Porezi/
Jedinstveni_racun/Zakon_o_jedinstvenom_racunu.pdf

http://www.bhas.ba/Arhiva/2009/brcko/DEM_2008.pdf

http://i24.tinypic.com/b8mesn.jpg

http://www.bhas.ba/Arhiva/2010/brcko/PODACI%204-10-bh.pdf

http://www.bhas.ba/Arhiva/2009/brcko/DEM_2008.pdf

http://www.fzs.ba/Dem/Dmograija2008.pdf

http://www.fzs.ba/Dem/Vital/VitalnaBos.htm

http://www.fzs.ba/saopcenja/2010/14.2.1.pdf

http://www.bhas.ba/arhiva/2010/brcko/DEM_BD_2005-2009_001.pdf