Od Pruda preko Banjaluke do Sarajeva

 „Teritorija Republike je jedinstvena, nedjeljiva i neotuđiva“ (Amandman XLV na stav 1. Člana 2. Ustava Republike Srpske).

Dakle, citirane odredbe ustava Republike Srpske i BiH su više nego jasne. Uz odredbe koje se tiču nadležnosti BiH (član 3. Ustava BiH) i uz one odredbe koje regulišu nadležnosti Republike Srpske (relevantne odredbe Ustava Republike Srpske i član 3. Ustava BiH), potpuno je očito da je Bosna i Hercegovina i praktično i formalno labava konfederacija dva državotvorna entiteta. I zaista, kako to pomenuti član Ustava BiH „Nadležnosti i odnosi između ustanova BiH i entiteta“ taksativno navodi, BiH ima, slovom i brojem, tačno deset (10) nadležnosti. Sve ostale nadležnosti u rukama su entiteta. Republika Srpska i FBiH svojim ustavima, zakonima i drugim pravnim aktima definišu svoju političko- organizacionu strukturu, a BiH, kao savez državotvornih entiteta, nema bilo kakvih ingerencija da preko svojih organa i institucija nameće tim entitetima bilo šta van svojih deset ustavnih ovlašćenja, a posebno nema pravo da zadire u unutrašnju organizaciju RS i FBiH. Dakle, normativni okvir odnosa u BiH savršeno je jasan.

Kakogod, silovanjem prava strani šerifi dva puta su flagrantno povrijedili ne samo ustave RS i BiH, nego i samu suštinu odnosa na ovom prostoru, koja je bazirana na dejtonskom kompromisu. Prvo je skandaloznom arbitražnom odlukom Brčko izuzeto iz ustavnog okvira Republike Srpske, a potom su i Potočari, odnosno tzv. memorijalni centar takođe neustavno oteti Srpskoj. Na bahato ponašanje stranih moćnika u Republici Srpskoj odavno smo navikli, a i domaći političari nas od 1998. godine navikavaju na podanički odnos prema tim moćnicima, delegirajući jednu po jednu nadležnost Srpske na nivo BiH. Krajem 2006. godine vodeće političke stranke, svaka iz svojih razloga, rekle su „NE“ daljem razvlašćivanju Republike Srpske. Od toga, naravno, nije bilo ništa. Vladajući SNSD na jedan perfidan način nastavio je destrukciju RS, što njenom tajkunizacijom, što tihim prenosom nadležnosti koji mediji u Srpskoj, svi odreda finansirani od strane laktaškog finansijskog lobija, nisu smjeli da potenciraju ( prenos nadležnosti u oblasti obrazovanja, prolongirano ali jasno dezavuisanje pozicije policije RS, kao i set zakona u oblasti poljoprivrede i sporta, koji su i ove oblasti, Ustavom BiH predviđene jasno kao nadležnosti entiteta, znatnim djelom stavili pod ingerenciju organa BiH). Početkom novembra mjeseca 2008. godine lideri SNSD-a, SDA i HDZ-a u Prudu su odlučili da pravno verifikuju dosadašnje prenose nadležnosti, ali i da načine jedan ključni korak ka potpunom mjenjanju same suštine BiH. Taj ključni korak predstavlja dio sadržaja dogovorenih ustavnih reformi, a koji se tiče „teritorijalne organizacije“ i „srednjeg nivoa vlasti“. Kao što je već rečeno, teritorijalna organizacija BiH vrlo je jednostavna, i čine je dva entiteta. Svojim ustavima i zakonima entiteti definišu svoju teritorijalnu organizaciju, koja je u Srpskoj relativno jednostavna (Ustav RS predviđa samo republičke i lokalne organe vlasti), dok u FBiH postoje tri nivoa vlasti- centralni organi FBiH, kantonalni i opštinski organi. I to je to što se tiče teritorijalne organizacije. Svaka reforma Ustava BiH koja podrazumijeva i promjenu ovakvog stanja, odnosno promjenu teritorijalnog organizovanja, ne znači u stvari reformu, nego radikalnu promjenu samog Ustava i čitave ustavne kompozicije BiH. Da je riječ upravo o takvoj namjeri dokazuje sama sintagma „srednji nivo vlasti“. Koji je to srednji nivo vlasti u BiH? Ukoliko se konsultuje Ustav BiH, sasvim je jasno da tog famoznog srednjeg nivoa vlasti u BiH nema, niti može da bude, jer Ustav BiH poznaje samo organe i institucije BiH, te određuje da sve one poslove koje ne obavljaju ti organi i institucije (da se ponovi, samo deset takvih nadležnosti ima BiH) obavljaju organi i institucije entiteta. U Srpskoj imamo dva nivoa vlasti, dok u Federaciji postoje tri nivoa vlasti. Prema tome, s obzirom na svoje ustavno uređenje, samo FBiH poznaje kategoriju srednjeg nivoa vlasti i, shodno tome, apsolutno nema mjesta reformi Ustava BiH koja podrazumijeva bilo kakav „srednji nivo vlasti“.

Međutim, ustavi su jedno, a politički interesi nešto sasvim drugo. Svima u Srpskoj je jasno kakvi su politički interesi muslimana i većine Hrvata u BiH. Njihovi interesi preklapaju se u jednoj težnji - nestanku Republike Srpske. E sad, da li Srpsku uništiti odjednom, ili postepeno, tu se oni razilaze, ali samo dakle oko metoda- cilj je svima isti. Meni lično njihov interes je sasvim razumljiv. Ono što mi nije do kraja razumljivo jeste pozicija srpskih političara- kakve su perspektive njihovog vladanja i bogaćenja u unitarnoj Bosni? Potpuno mi je jasno da srpski političari ne daju ni pet para za brige i interese ljudi u Republici Srpskoj. Jedino što mi je davalo kakvu- takvu nadu bila je pomisao da će se političari iz Srpske oduprijeti centralizaciji BiH ne zbog interesa naroda, već zbog svog ličnog interesa- teško da će imati ovoliko prostora za manipulisanje ljudima i prekonoćan uticaj kad Republike Srpske suštinski nestane. Ili je možda suština priče u tome da je u Prudu i nakon Pruda dogovoreno da se kolač dijeli na ravne časti svim učesnicima ove prljave rabote i onima koji istu podržavaju. A da ono što je maznuto prije kolača ostane neprocesuirano.

Ukoliko sporazum iz Pruda bude verifikovan u Parlamentarnoj skupštini BiH dvotrećinskom većinom, odnosno ukoliko on zamjeni aprilski paket ustavnih promjena, BiH više neće biti konfederacija. I ne samo to- Srpska više neće imati mogućnosti da traži niti federalizaciju BiH, što je politički moto vladajuće partije u RS, a svakako da je federalizacija znatno manje od onoga što nam je Dejton dao. Jednostavno rečeno, srednji nivo vlasti biće entiteti, koji će biti prosto koordinaciono tijelo između centralnih organa BiH i lokalnih zajednica, tj opština i gradova. Na taj način, Republika Srpska će od državotvorne jedinice postati običan biro, koji će služiti za operativno izvršenje instrukcija iz Sarajeva.

Krajem januara mjeseca tekuće godine trojica lidera su konkretizovali prudski dogovor u Banjaluci. Između ostalog, formalna novina bila je i pominjanje četiri teritorijalne jedinice. Upravo su te četiri teritorijalne jedinice izazvale pravu političku eksploziju u čitavoj BiH. Drugi dan nakon banjalučke sesije i sama trojica desperadosa su dali potpuno kontradiktorne izjave o sadržaju famoznih teritorijalnih jedinica, što je dodatno „ojačalo“ povjerenje javnosti u sam tok razgovora o budućoj ustavnoj (pre)kompoziciji BiH. Opozicione (a bogami i pozicione, izuzev SNSD i donekle SP) političke stranke iz RS tek su tada ozbiljnije reagovale na Dodikov rulet sa Tihićem i Čovićem. „Ustavobranitelji“ su se obrušili na banjalučku izjavu svom žestinom, iako je ona samo logičan nastavak prudske priče. Time su, manje- više, postigli suprotan efekat: narod je uglavnom njihovu reakciju (opravdano) ocjenio demagoškom i politikantskom, jer je ona uslijedila (pre)kasno. Ona se morala desiti 4. novembra, dan nakon dogovora u Prudu. Ona je tada morala jasno objasniti građanima Republike Srpske da eventualni „srednji nivo vlasti“ u ustavnoj promjeni znači ne reformu, nego radikalnu promjenu esencije pozitivnog Ustava BiH. „Srednji nivo vlasti“ u stvari predstavlja obični biro između centralne vlade u Sarajevu i opština. U tom slučaju potpuno je nevažno da li su dvije, četiri ili jedanaest „teritorijalnih jedinica“, jer one nemaju suštinskih ingerencija. Dakle, Srpska je ozbiljno napadnuta u Prudu, a Banjaluka je bila samo jedna operativna etapa u procesu njene ustavne eutanazije. Nama običnim smrtnicima u Republici Srpskoj ostaje samo da se nadamo da će nas opet, kao i u aprilu 2006, spasiti niko drugi nego Haris Silajdžić, svojim upornim i doslijednim maksimalističkim stavom da je poniženje za sarajevske begove da Srpsku ukidaju kojekakvim pregovorima, već da je to potrebno učiniti jednim fermanom, kako je bio običaj u „onom zemanu“.