SPC i tzv. spoljašnji dijalog o Kosovu i Metohiji od 2011. do 2018. godine

Tzv. unutrašnji dijalog o Kosovu i Metohiji je 24. jula 2017. godine obznanjen i pokrenut od predsednika Republike Srbije Aleksandra Vučića uz najavu da neće dugo trajati. Od tog događaja je prošlo više od godinu dana, a u ovom momentu se ne može tvrditi ni da li taj proces još uvek traje ili je, pak, završen. U toku tzv. unutrašnjeg dijaloga je paralelno vođen, inače ranije započeti, i tzv. spoljašnji dijalog sa kosovsko-metohijskim Albancima uz posredovanje Evropske unije. Teško se može naći smislen odgovor na pitanje pokretanja i vođenja tzv. unutrašnjeg dijaloga o Kosovu i Metohiji posle potpisivanja tzv. Briselskog sporazuma 19. aprila 2013. godine.

Podsećanja radi, od 1999. do 2013. godine je zaključeno više međunarodnih sporazuma u vezi Kosova i Metohije. Posle zaključivanja Vojno-tehničkog sporazuma (tzv. Kumanovskog sporazuma) između Međunarodnih bezbednosnih snaga (”KFOR”) i Vlade SR Jugoslavije i Vlade Republike Srbije 9. juna 1999. godine^[1], a potom i donošenja Rezolucije Saveta bezbednosti UN br. 1244 od 10. juna 1999. godine^[2], kao i dva pogroma kosovsko-metohijskih Srba 1999. i 2004. godine, kosovsko-metohijski Albanci su 2008. godine jednostrano proglasili tzv. nezavisnost Kosova. Proces stvaranja lažne države na okupiranom delu zavetne srpske teritorije je vršen pod pritiskom i uz pomoć međunarodne zajednice i to prvenstveno SAD, Nemačke, Francuske i Velike Britanije.

 Državne vlasti Srbije su, na žalost, 2009. godine poklekle pod pritiskom tih država i ekonomskim ucenama i prihvatile da se pitanje Kosova i Metohije, umesto u okviru Saveta bezbednosti UN, rešava u institucijama Evropske unije. Posle toga, zaključen je čitav niz sporazuma, koji su, protivno Ustavu Srbije, međunarodnom pravu i zdravom razumu, imali za cilj potpuno razvlašćivanje države Srbije na Kosovu i Metohiji.

Sporazumom o carinskom pečatu od 2. septembra 2011. godine su se dve strane - Srbija i tzv. Kosovo - obavezale da obezbede slobodno kretanje roba u skladu sa CEFTA sporazumom, koji važi za nezavisne države. Usvojen je carinski pečat sa natpisom ”Kosovska carina” na isti način kao što je prihvaćen za sve članice CEFTA.^[3]

Sporazumom o prihvatanju univerzitetskih diploma iz 2011. godine^[4] su priznate univerzitetske diplome koje izdaju albanski univerziteti na Kosovu i Metohiji na osnovu tzv. Ustava Republike Kosovo i zakona te lažne države.

Sporazumom o integrisanim graničnim prelazima iz 2011. godine^[5] je ustanovljena prava državna granica između Srbije i Kosova i Metohije na prelazima Jarinje/Rudnica, Brnjak, Končulj, Merdare, Mutivode i Mučibaba.^[6] Na tim prelazima će ”zvaničnici svake strane obavljati odgovarajuće kontrole”.^[7]

Sporazumom o katastarskoj evidenciji iz 2011. godine^[8] Srbija je tzv. Kosovu omogućila uspostavljanje katastarske evidencije u skladu sa zakonodavstvom te lažne države.

Sporazumom o matičnim knjigama iz 2011. godine^[9] Srbija je tzv. Kosovu omogućila uspostavljanje pouzdane matične evidencije građana u skladu sa zakonodavstvom te lažne države.

Sporazumom o slobodi kretanja iz 2011. godine^[10]je izvršeno priznanje ličnih karata tzv. Kosova na tzv. integrisanim, a u stvari pravim graničnim prelazima, zatim vozačkih dozvola i registarskih tablica u Srbiji. S druge strane, sloboda kretanja i bezbednost Srba na Kosovu i Metohiji nije omogućena.

Dogovorom o regionalnom predstavljanju i saradnji od 24. februara 2012. godine^[11] za Autonomnu pokrajinu Kosovo i Metohija je na protivustavan način ugovoren naziv Kosovo* (sa zvezdicom). Navednim aktom je utvrđeno da će se naziv KOSOVO* koristiti kao jedini naziv u regionalnoj saradnji^[12] u kojoj sarađuju samo nezavisne države. Takođe, utvrđeno je da će KOSOVO* na svim regionalnim skupovima učestvovati za svoj račun i govoriti za sebe.^[13] Tzv. Kosovo je u ovom aktu ”strana ugovornica” sa Republikom Srbijom.^[14]       

Promena na mestu predsednika Republike Srbije na predsedničkim izborima u maju 2012. godine je, pored ostalog, ostvarena i time što je kandidat Srpske napredne stranke Tomislav Nikolić javno obećao da će u slučaju pobede na izborima ”preispitati i protivustavne pregovore koje je vodio Borko Stefanović”.^[15] Umesto toga, učinjeno je suprotno i na štetu državnih interesa Srbije i nacionalnih interesa Srba.

Predsednik Republike Srbije Tomislav Nikolić je uradio suprotno od svojih predizbornih obećanja na osnovu kojih je, pored ostalog, dobio poverenje građana. Inicirao je otvaranje političkih pregovora o Kosovu i Metohiji. Iz tog razloga, treba podsetiti na Političku platformu za razgovore sa predstavnicima privremenih institucija samouprave u Prištini, koju je, na predlog tadašnjeg predsednika Republike Srbije Tomislava Nikolića, usvojila Vlada Republike Srbije 9. januara 2013. godine.^[16] U tom dokumentu je, bez prethodne konsultacije ili dogovora sa Svetim Arhijerejskim Sinodom, predloženo ”uspostavljanje posebnog ugovornog odnosa između Srpske Pravoslavne Crkve i privremenih institucija samouprave u Prištini”.^[17] Ugovorom bi se, kako je navedeno, ”uzela u obzir iskustva iz statusa Rimokatoličke crkve u Italiji”, ali bi ”trebalo da bude utvrđena međunarodno validna garancija za objekte Srpske Pravoslavne Crkve, crkvene posede i delovanje Srpske Pravoslavne Crkve u Pokrajini”.^[18] Na kraju je navedeno da bi ”detalji vezano za pregovaračku poziciju po ovom pitanju morali biti usaglašeni sa predstavnicima Srpske Pravoslavne Crkve”.^[19] Do toga nije došlo ni do dana današnjega.^[20]

 Nekoliko dana po usvajanju Političke platforme, Narodna skupština Republike Srbije je na sednici Prvog vanrednog zasedanja u 2013. godini, 13. januara usvojila Rezoluciju Narodne skupštine Republike Srbije o osnovnim principima za političke razgovore sa privremenim institucijama samouprave na Kosovu i Metohiji^[21]. Srpska Pravoslavna Crkva i njen položaj na Kosovu i Metohiji nisu ni pomenuti u tom političkom aktu Narodne skupštine Republike Srbije.

Iz tih razloga, 13. februara 2013. godine je održan sastanak delegacije Srpske Pravoslavne Crkve na čelu sa Patrijarhom Irinejem sa tadašnjim predsednikom Republike Srbije Tomislavom Nikolićem i predsednikom Vlade Ivicom Dačićem. Na tom sastanku je Srpska Pravoslavna Crkva ”dobila obećanje od predsednika Tomislava Nikolića da država neće insistirati na delu rezolucije o Kosovu i Metohiji koji se tiče budućeg statusa Crkve u južnoj pokrajini”.^[22] Patrijarh Irinej je jasno saopštio stav da je ”deo rezolucije koji se tiče Crkve neprimenljiv i da bi značio priznanje nezavisnosti Kosova i Metohije”.^[23]

U Briselu je 19. aprila 2013. godine zaključen Prvi sporazum o glavnim pitanjima normalizacije odnosa Beograda i Prištine.^[24] Sporazumom je ugovoreno da će na tzv. Kosovu biti ”jedinstvena policija i to će biti Kosovska policija”^[25] i da će ”sva policija na severu Kosova biti integrisana u okvir Kosovske policije”^[26] iz čega se jasno zaključuje da će ta ”integrisana i jedinstvena Kosovska policija” postupati u skladu sa ”Ustavom i zakonima” tzv. Republike Kosovo. Republika Srbija se obavezala da ukine svoje policijske organe i policijske službenike na severu Kosova i Metohije, a da će pripadnicima srpskih bezbednosnih organa na Kosovu i Metohiji biti ”ponuđeno mesto u ekvivalentnim kosovskim (bezbednosnim - prim. V.DŽ.) strukturama”^[27], odnosno služba u tzv. Republici Kosovo umesto u Republici Srbiji i da će ”plate isplaćivati jedino kosovska policija”.^[28]

Republika Srbija je prihvatila obavezu da ukine svoje pravosudne institucije na Kosovu i Metohiji, a da će ”sudske vlasti biti integrisane i funkcionisaće u okviru pravnog sistema Kosova”^[29], koji počiva na tzv. Ustavu Republike Kosovo iz 2008. godine (u međuvremenu, za vreme trajanja tzv. unutrašnjeg dijaloga o Kosovu i Metohiji, 24. oktobra 2017. godine je 42 srpskih sudija i 14 tužilaca od strane tzv. predsednika Kosova Hašima Tačija, na osnovu čl. 84 st. 1. tač. 16 tzv. Ustava Republike Kosovo, imenovano za sudije pravosudnih institucija tzv. nezavisnog Kosova).

Dalje, Republika Srbija se obavezala da će raspustiti organe lokalne samouprave na Kosovu i Metohiji i da će na severu Kosova 2013. godine biti ”organizovani opštinski izbori”^[30] u skladu sa tzv. Ustavom Repubike Kosova i njihovim izbornim zakonima. Na taj način su i srpski politički subjekti na Kosovu i Metohiji integrisani u politički sistem tzv. nezavisne Republike Kosovo.

Srbija i tzv. Kosovo su se ”kao dve strane” obavezale da ”neće jedna drugu blokirati, niti podsticati druge da blokiraju evropske integracije druge strane”.^[31] Prištinski Albanci su se obavezali da formiraju ”Asocijaciju/Zajednicu opština u kojima Srbi čine većinu na Kosovu”^[32] - bez Metohije. Inače, Zajednica opština je kao takva predviđena u statusu asocijacije/udruženja u tzv. Ustavu Republike Kosovo, a taj oblik organizovanja lokalnih samouprava je predviđen i u Evropskoj povelji o lokalnoj samoupravi - bez ikakve posebnosti ili autonomije.    

Uočljivo je da su odredbe tzv. Briselskog sporazuma suštinski u suprotnosti sa Političkom platformom za razgovore sa predstavnicima Privremenih institucija samouprave u Prištini i Rezolucijom Narodne skupštine Republike Srbije o osnovnim principima za političke razgovore sa privremenim institucijama samouprave na Kosovu i Metohiji od 13. januara 2013. godine.        

Posle zaključivanja tzv. Briselskog sporazuma, proces razvlašćivanja državnih institucija i devastacije pravnog poretka Republike Srbije na Kosovu i Metohiji je dobio na intenzitetu. Osim što je Vlada Republike Srbije, revnosno i na štetu državnih i nacionalnih interesa Srbije, ispunjavala i, na žalost, ispunila sve svoje obaveze iz tzv. tehničkih sporazuma i tzv. Briselskog sporazuma, išlo se dalje i zaključivani su (posle 2013. godine) novi sporazumi u tom pravcu i to: Sporazumi u vezi sa energetikom, Sporazum o telekomunikacijama, Sporazum o pravosuđu, Sporazum o osiguranju, Sporazum o integraciji civilne zaštite, Sporazum Privredne komore Srbije i Privredne komore tzv. Kosova, Zaključak o slobodi kretanja /zapravo o deblokadi mosta na Ibru u Kosovskoj Mitrovici/ i Sporazum o posetama zvaničnika.^[33]

Danas se može reći da je, posebno od 2013. godine, Vlada Srbije tzv. Republici Kosovo sporazumima - ugovorima kao saglasnostima dve volje - prenela sve što je posle 1999. godine sa najvećim žrtvama i naporima uspela da zadrži i do tada očuva na Kosovu i Metohiji. Ono što nije uspelo natovskim bombama uspelo je, zahvaljujući državnim organima Srbije, briselskoj administraciji i to putem navedenih sporazuma. Na primer, od 1. maja 2018. godine i severni deo Kosova i Metohije je isključen iz platnog prometa Republike Srbije.

 Pitanje budućnosti našeg naroda, Srpske Pravoslavne Crkve - sveštenstva, monaštva, vernog naroda i Svetinja na Kosovu i Metohiji, po svemu sudeći, ostaje kao poslednje i to kada Srbija ostane bez ijednog svog organa i delića vlasti na Kosovu i Metohiji.

Iako je predsednik Republike Srbije Aleksandar Vučić ukazao da tzv. unutrašnji dijalog o Kosovu i Metohiji neće dugo trajati, taj proces je, slobodno se može konstatovati, odugovlačen i, na kraju, obesmišljen. Ovde se ne bih dalje zadržavao na obrazlaganju dva napred izneta stava^[34], ali se može konstatovati da je u tzv. unutrašnjem dijalogu o Kosovu i Metohiji učestvovao svako osim Srpske Pravoslavne Crkve. Identična je situacija i kada je u pitanju tzv. spoljašnji dijalog sa kosovsko-metohijskim Albancima uz posredovanje Evropske unije od 2011. godine. Ni u tom procesu nije učestvovala, a ni danas ne učestvuje Srpska Pravoslavna Crkva.

Javni poziv za učešće u tzv. unutrašnjem dijalogu o Kosovu i Metohiji je 25. jula 2017. godine upućen svima, pa i ”Crkvi”. Ali, neposredan poziv na primeren način je upućen svim dosadašnjim učesnicima u tzv. unutrašnjem dijalogu osim Srpskoj Pravoslavnoj Crkvi. Na primer, Srpska akademija nauka i umetnosti je u novembru 2017. godine dobila poziv da se uključi u tzv. unutrašnji dijalog o Kosovu i Metohiji, pa je Predsedništvo SANU 23. novembra 2017. godine donelo odluku ”da poziv prihvati kao obavezu i odgovornost koja je svojstvena SANU”.^[35] Isti je slučaj i sa Maticom srpskom koja je, bez sumnje, dobila zvaničan poziv za učešće u tzv. unutrašnjem dijalogu o Kosovu i Metohiji o čemu svedoči i okrugli sto u Matici srpskoj 17. novembra 2018. godine pod pokroviteljstvom Radne grupe za podršku vođenja unutrašnjeg dijaloga o Kosovu i Metohiji.^[36] U nekom od skupova koji je u okviru tzv. unutrašnjeg dijaloga o Kosovu i Metohiji organizovan uz podršku navedene Radne grupe jedino je, u lično ime, učestvovao Episkop bački dr Irinej i to na poziv Matice srpske 17. novembra 2017. godine u Novom Sadu.^[37]

Vlada Republike Srbije je 16. oktobra 2017. godine donela Odluku o obrazovanju Radne grupe za pružanje podrške vođenju unutrašnjeg dijaloga o Kosovu i Metohiji. Odluka je objavljena u ”Službenom glasniku Republike Srbije” br. 93/2017 od 16. oktobra 2017. godine, a stupila je na snagu 24. oktobra 2017. godine.

Ne bih ovom prilikom o tome zašto je Vladi Republike Srbije trebalo tri meseca od obznane tzv. unutrašnjeg dijaloga do donošenja navedene odluke od stranicu i po teksta i njenog stupanja na snagu, ali se ni do danas ne zna kako se i po kojim aktima i pravilima organizuje tzv. unutrašnji dijalog o Kosovu i Metohiji. Ako Radna grupa, kako joj i naziv kaže, ”pruža podršku vođenju unutrašnjeg dijaloga” onda se postavlja pitanje: kome Radna grupa pruža podršku, odnosno ko vodi unutrašnji dijalog uz podršku Radne grupe? Koji organ države Srbije? Uostalom, zašto je takav dijalog potreban ukoliko se zna stav i opredeljenje apsolutne većine građana Srbije.

Zabrinjavajuće je što su se među 22 člana Radne grupe našli predstavnici skoro svih ministarstava i organa državne uprave Srbije osim Uprave za saradnju sa crkvama i verskim zajednicama. Još uvek nema odgovora na pitanje zašto je taj organ državne uprave, koji je nadležan za saradnju sa crkvama i verskim zajednicma u Republici Srbiji, isključen iz Radne grupe. Taj podatak je još alarmantniji ako se ima u vidu da je pod brojem 22 u tački 3 Vladine Odluke određen i član Radne grupe iz ”Kancelarije za saradnju sa civilnim društvom”. Sudeći po tome, može se konstatovati da je u tzv. unutrašnjem dijalogu veći značaj dodeljen čak i nevladinom sektoru nego Srpskoj Pravoslavnoj Crkvi. Nesumnjivo, reč je o presedanu svoje vrste.

Nedvojbeno je da se u šturom i Crkve nedostojnom predsedničkom javnom pozivanju u tzv. unutrašnji dijalog o Kosovu i Metohiji mislilo na Srpsku Pravoslavnu Crkvu. Ipak, imajući u vidu važeću zakonsku regulativu u Srbiji i podelu na tracionalne crkve i verske zajednice i novoformirane konfesionalne zajednice, postavlja se pitanje zašto se u tzv. unutrašnjem dijalogu ne traži, makar javno i bez primerenog poziva, i izjašnjenje predstavnika Rimokatoličke crkve u Srbiji, Islamske zajednice Srbije, Jevrejske zajednice i Reformatorskih crkava o Kosovu i Metohiji? Zašto i te crkve i verske zajednice nisu makar javno, kao i ”Crkva”, pozvane da učestvuju u tzv. unutrašnjem dijalogu o Kosovu i Metohiji?

U toku trajanja tzv. unutrašnjeg dijaloga o Kosovu i Metohiji sam se, na nadležnom crkvenom mestu, više puta interesovao da li je Vlada Srbije, predsednik Srbije, Radna grupa ili bilo ko od državnih organa Srbije uputio zvaničan poziv našoj Crkvi preko Svetog Sinoda ili Patrijarha za učešće u tom političkom procesu koji će, bez sumnje, imati sudbonosne posledice ne samo za Srbiju nego i za Srbe - sve i svuda. Do zaključenja ovog rada uvek sam dobijao odgovor da Sveti Sinod nije primio zvanični poziv države Srbije za učešće u tzv. unutrašnjem dijalogu o Kosovu i Metohiji od čije je najave (24. jula 2017. godine) do završetka ovog rada prošlo više od godinu dana. Kao primer treba navesti ilustrativan podatak da predstavnici Srpske Pravoslavne Crkve nisu pozvani čak ni na 26. po redu okrugli sto o kulturnoj baštini Srpskog naroda na Kosovu i Metohiji, koji je je 27. marta 2018. godine organizovala Radna grupaza pružanje podrške vođenju unutrašnjeg dijaloga o Kosovu i Metohiji.

Kao što se iz navedenog vidi, Srpska Pravoslavna Crkva je u ovom slučaju ignorisana, a samo je ona sa svojim Arhijerejskim Saborom, Sinodom, patrijarhom, eparhijskim episkopom, sveštenstvom, monaštvom, vernim narodom i Svetinjama neprekinuto prisutna na Kosovu i Metohiji. Crkva je isključena iz ovog procesa koji se, itekako, tiče ne samo njenog pravnog položaja i misije.

Ipak, objektivnosti radi, mora se naglasiti da je, sudeći prema podacima sa više nego neažurne zvanične internet stranice Radne grupe za pružanje podrške vođenju unutrašnjeg dijaloga o Kosovu i Metohiji^[38], stav većine učesnika da država Srbija ni po koju cenu ne sme da prizna tzv. nezavisno Kosovo.

Danas, kada ispred sebe imamo dvadesetak sporazuma od tzv. Kumanovskog iz 1999. godine do tzv. Briselskog iz 2013. godine i ostalih sporazuma koji su posle njega zaključeni, možemo konstatovati da pitanju zaštite Srpske Pravoslavne Crkve na Kosovu i Metohiji uopšte nije posvećena pažnja. U tzv. Briselskom sporazumu od 19. aprila 2013. godine nema ni jedne odredbe o Srpskoj Pravoslavnoj Crkvi na Kosovu i Metohiji. I pored toga, tadašnji direktor Kancelarije Vlade Republike Srbije za Kosovo i Metohiju je bez zazora najavio da će se ”prvi sledeći sporazum Beograda i Prištine odnositi ili na imovinu ili na crkvu i kulturno nasleđe Srba na Kosovu”.^[39] Državna vlast Republike Srbije o tome nikada nije pokrenula dijalog sa predstavnicima Srpske Pravoslavne Crkve.

S druge strane, kosovsko-metohijski Albanci su, potpomognuti od SAD i Evropske unije, revnosno donosili zakone i druge akte i, malo po malo, zaokruživali svoju okupacionu vlast na okupiranom i otetom delu teritorije Republike Srbije južno od Kosovske Mitrovice. Paralelno su pod vlast tzv. zakonodavnih, izvršnih i sudskih organa tzv. nezavisne Republike Kosovo pokoravali Srbe - pravoslavne vernike, sveštenstvo i monaštvo, ali i celokupno nepokretno i pokretno, pa čak i nematerijalno kulturno blago Srpske Pravoslavne Crkve i Srba na Kosovu i Metohiji. Nepokretna i pokretna kulturna dobra Srpske Pravoslavne Crkve i ostala srpska kulturna dobra su stavljena pod režim pravnih akata te kvazi države - tzv. Ustava tzv. Republike Kosovo^[40] i tzv. Zakona o kulturnom nasleđu^[41], tzv. Zakona o specijalnim zaštićenim zonama^[42], tzv. Zakona o istorijskom centru Prizrena^[43], tzv. Zakona o selu Velika Hoča^[44] i drugim, kao i više uredbi kao podzakonskih akata.^[45] Te akte su uglavnom prepisivali od Hrvata, ali oni uglavnom služe samo kao dekoracija pred svetom, a na svaki način se primenjuju ili ne primenjuju, u zavisnosti od interesa Albanaca, na štetu Srpske Pravoslavne Crkve i Srba.^[46]

Ilustrativan je dokument pod naslovom Izazovi u zaštiti nepokretnih materijalnih i kulturnih dobara na Kosovu, koji je 2014. godine pripremio i objavio OEBS - Misija na Kosovu.^[47] Taj dokument u poglavlju pod naslovom ”Povreda prava vlasništva Srpske Pravoslavne Crkve”^[48] jasno pokazuje da se navedeni ”propisi” kosovsko-metohijskih Albanaca uopšte ne poštuju. Nepoštovanje Zakona o specijalnim zaštićenim zonama i to od opštinskih vlasti Albanaca se drastično vidi na primerima brutalnog zadiranja u imovinu Manastira Zočište od strane opštine Orahovac ili u imovinu Manastira Pećka Patrijaršija od strane opštine Peć i to u projektu koji je finansirala Evropska unija. Javnosti je poznat odnos tzv. Vlade Kosova prema odluci tzv. Ustavnog suda Kosova u predmetu imovine Manastira Visoki Dečani, jer njih, kada je u pitanju Srpska Pravoslavna Crkva, ne obavezuju ni njihovi tzv. zakoni, a ni tzv. sudske odluke. Upravo je u toku borba da se Manastir Visoki Dečani, i pored postojanja tzv. zaštitne zone, zaštiti od izgradnje magistralnog puta prema Plavu u Crnoj Gori.^[49] Pitanje uzurpirane crkvene imovine se i dalje ne rešava.

Može se navesti i hiljadu drugih primera - drastičnijih i gorih od navedenih. S druge strane, OEBS od tzv. Ministarstva kulture, omladine i sporta tzv. Kosova traži da ”sastavi sveobuhvatan popis nepokretne materijalne imovine kulturnog nasleđa na Kosovu i spisak nepokretne imovine kulturnog nasleđa pod trajnom zaštitom u skladu sa čl. 4 Zakona o kulturnom nasleđu”.^[50] Naravno, sa svim kulturnim dobrima Srpske Pravoslavne Crkve, države Srbije i srpskih državljana.

Podsećanja radi, specijalne zaštićene zone su uvedene kroz Aneks V Ahtisarijevog plana o verskoj i kulturnoj baštini, a potom su prepisane u tzv. Zakon o specijalnim zaštićenim zonama iz 2008. godine. Po čl. 4 Aneksa V Ahtisarijevog plana o verskoj i kulturnoj baštini je bilo predviđeno da se uspostavi ”posebna zaštita formiranjem zaštitnih zona”, a sa ciljem da se ”omogući miran život i funkcionisanje objekata koje treba zaštititi, zaštita njihovog istorijskog, kulturnog i prirodnog okruženja, uključujući monaški način života sveštenstva i sprečavanje štetnih aktivnosti oko njih, uz obezbeđivanje najboljih mogućih uslova za harmoničan i održiv razvoj zajednica koje naseljavaju područja koja okružuju ove objekte”.

 Shodno tom aktu, posebna pravna zaštita, kroz obezbeđivanje posebnih zaštitnih zona, bila je razvrstana u nekoliko kategorija. Najveće zaštitne zone su bile predviđene za manastire Visoki Dečani u Dečanima, Pećku Patrijaršiju u Peći, Gračanicu u Prištini, Devič u Srbici, Gorioč u Istoku, Budisavce u Klini, Sokolicu u Zvečanu (zajedno sa memorijalnim kompleksom Ise Boljetinca), Draganac u Gnjilanu, Svetih Arhangela u Prizrenu, Banjsku u Zvečanu, Zočište u Orahovcu, Duboki Potok u Zubinom Potoku, Sočanicu u Leposaviću, Isposnicu sa crkvom Uljarice kod Kline, Isposnicu Svetog Petra Koriškog u Koriši kod Prizrena, Crkvu Vavedenja Presvete Bogorodice u Lipljanu i Crkvu Svetog Đorđa u Gornjem Selu kod Prizrena. Ukupno je bilo predviđeno 13 manastira, 2 isposnice i 2 parohijske crkve, odnosno 17 Svetinja Srpske Pravoslavne Crkve. Pored njih, u tu kategoriju su svrstani i selo Velika Hoča kod Orahovca, spomenik na Gazimestanu (zajedno sa Barjaktarevim turbetom i Muratovim mauzolejem), srednjovekovna tvrđava Zvečan u Zvečanu, srednjovekovni grad Novo Brdo u Novom Brdu i srednjovekovni most Vojnović u Vučitrnu. Dakle, još 5 važnih objekata, koji se tiču Srba i Srpske Crkve na Kosovu i Metohiji, ali oni ne spadaju u kategoriju sakralnih objekata.

Zaštitna zona u prečniku od 100 metara je bila predviđena za 7 srpskih pravoslavnih manastira i jednu parohijsku crkvu i to: manastire Svete Petke u Leposaviću, Vračevo u Leposaviću, Svete Bogorodice u Hvosnu kod Srbice, Svetog Marka u Koriši kod Prizrena, Svete Trojice u Mušutištu kod Suve Reke, Svetog Uroša u Nerodimlju kod Uroševca i Binač ili Buzovik u Vitini i crkvu Svete Bogorodice u Sredskoj kod Prizrena.

Zaštitna zona u prečniku od 50 metara je bila predviđena za 1 srpski pravoslavni manastir i 13 parohijskih crkava i to: Manastir Dolac u Klini i crkve Svetog Nikole u Đurakovcu kod Istoka, Bogorodice Odigitrije u Mušutištu kod Suve Reke, Svetog Nikole u Štrpcu, Svetog Teodora u Donjoj Bitinji kod Štrpca, Svetog Nikole u Gotovuši kod Štrpca, Bogorodice u Gotovuši kod Štrpca, Svetog Đorđa u Gornjoj Bitinji kod Štrpca, Svetog Nikole u Mušnikovu kod Prizrena, Svetog Nikole u Bogoševcu kod Prizrena, Svetog Nikole u Drajčici kod Prizrena, Svetog Nikole u Sredskoj kod Prizrena, Svetih Apostola u Mušnikovu kod Prizrena (ovde je pogrešno navedeno da je Hram posvećen Svetim Apostolima. Naime, Hram u Mušnikovu je posvećen Svetoj Petki, a u njemu se nalazi jedinstvena i retka srednjovekovna freska Svetih Apostola Petra i Pavla - prim. V.DŽ.) i Svetog Đorđa u Sredskoj kod Prizrena.

Osim toga, zaštitna zona je, kroz obavezu opštinskih vlasti u Prizrenu, a prema čl. 4 Aneksa V, morala biti utvrđena za istorijski centar Prizrena i to za ”srpske pravoslavne, otomanske, katoličke, zavičajne i druge objekte od istorijskog i kulturnog značaja”. Taksativno su nabrojani Crkva Bogorodice Ljeviške, Crkva Hrista Spasa (Spasova Crkva pod Kaljajom - prim. V.DŽ.), Bogoslovija Svetih Kirila i Metodija i kompleks Vladičanskog dvora u koji, osim zgrade Episkopije, spada i Saborni Hram Svetog Đorđa, Crkva Svetog Georgija (Runovićeva Crkva) i Svetog Nikole (Tutićeva Crkva). Ostali prizrenski pravoslavni hramovi pod Kaljajom u Prizrenu nisu bili obuhvaćeni i to: Svete Nedelje (zadužbina Kraljevića Marka iz 14. veka) i Svetih Vračeva Kozme i Damjana (s kraja 18. veka, a podignuta na temeljima starijeg hrama). Osim toga, nije obuhvaćena Crkva Svetog Pantelejmona u naselju Pantelija (koje je nazvano po tom svetom hramu), Crkva Svetog Nikola (Rajkova Crkva - pri školi u naselju Papa-čaršija) i crkvište Svetog Prokopija u naselju Pantelija.

Dakle, Ahtisarijevim planom je bilo predviđeno (i implementirano kasnije) da posebnu pravnu zaštitu, kroz utvrđivanje specijalnih zaštitnih zona, dobije i selo Velika Hoča sa svojih 13 pravoslavnih hramova.

Kao što se vidi, Srpska Pravoslavna Crkva, odnosno nadležna Eparhija Raško-Prizrenska je, u rešavanju njenog položaja, isključivo svedena na nepokretnosti - na 59 sakralnih objekata i to neposredno prepuštenih u nadležnost tzv. kosovskih vlasti.

Član 4 Aneksa V Ahtisarijevog plana je pretočen u tzv. Zakon o specijalnim zaštićenim zonama, Zakon o istorijskom centru Prizrena i Zakon o selu Velika Hoča. Isti pravoslavni hramovi i manastiri, kao i nekoliko svetovnih srpskih objekata su zaštićeni odredbama ova tri zakona.

Srpska Pravoslavna Crkva je, počev od Političke platforme Vlade Republike Srbije iz 2013. godine, a pre nje preko Aneksa V Ahtisarijevog plana i tri zakona koje je usvojila tzv. Skupština Kosova, isključivo svedena na 59 sakralnih objekata i njima pripadajuću imovinu kojima treba pružiti bezbednost i zaštitu - međunarodnu (po mišljenju, ali ne i po delanju srpske strane) ili albansku (po mišljenju međunarodnih faktora i prištinskih Albanaca).

Stvar je još jasnija ukoliko se ima u vidu zvaničan stav koji je saopštio Bedžet Pacoli 12. aprila 2018. godine.^[51] Na novinarsko pitanje koji stepen autonomije ili zaštite mogu dobiti manastiri Srpske Pravoslavne Crkve, Pacoli je odgovorio da ”Ustav Kosova reguliše veliki stepen autonomne funkcionalizacije Srpske Pravoslavne Crkve na Kosovu. Specijalne zone koje regulišu prečnik funkcionalizacije SPC se administriraju isključivo od autoriteta SPC na Kosovu. Ovo je ogromna koncesija data sa kosovske strane u pregovorima u Beču. Najviši stepen autonomne administracije SPC na Kosovu je deo Beogradske patrijaršije. Ovom koncesijom se priznaje istorijska trajnost pravoslavlja na Kosovu i garantuje se ustrajnost Crkve. Ustavna garancija funksionisanja SPC na Kosovu je u skladu sa najvišim evropskim kriterijumima. Tu se ne govori o bilo kakvoj političkoj autonomiji, reč je o funkciji i menadžmentu SPC na dnevnoj bazi. Znači, institucije Kosova imaju pristup po međusobnom odobravanju”.^[52]         

Pacoli vidi Srpsku Pravoslavnu Crkvu i njenu Eparhiju Raško-Prizrensku isključivo u okviru pravnog sistema tzv. nezavisnog Kosova i nikako drukčije, a specijalne zaštitne zone oko pojedinih manastira i crkava vidi kao ”ogromnu koncesiju datu sa kosovske strane u pregovorima u Beču”.^[53] I ništa više od toga!

Upravo pri završetku ovog rada, u dnevnoj štampi je objavljeno da je iz Beograda, po svemu sudeći od glavnog pregovorača predsednika Republike Srbije Aleksandra Vučića, Evropskoj uniji dostavljen ”plan o baštini na Kosovu i Metohiji”.^[54] U pitanju je pravo raspolaganja Srpske Pravoslavne Crkve nad njenom nepokretnom i pokretnom imovinom, kao i da ”na neograničeni vremenski period zadrži pravni režim zaštite za 44 objekta koji predstavljaju specijalne zone srpske kulturne i verske baštine i da položaj SPC bude priznat na Kosmetu”.^[55] Pre toga, predsednik Vučić je na konferenciji za novinare 7. avgusta 2018. godine objavio da će tražiti međunarodne garancije za objekte i imovinu Srpske Pravoslavne Crkve na Kosovu i Metohiji.

 Nedopustivo je svođenje Srpske Pravoslavne Crkve na Kosovu i Metohiji, odnosno Eparhije Raško-Prizrenske isključivo na verske objekte koji imaju određenu istorijsku, kulturnu i duhovnu vrednost i značaj za Srpski narod. Broj od 59 pravoslavnih manastira i crkava koji su dobili određeni vid pravne zaštite (i to najčešće kao mrtvo slovo na papiru) je beznačajan u odnosu na oko 1500 pravoslavnih manastira, crkava, crkvišta i isposnica po Kosovu i Metohiji koji su, svi od reda, neposredno vezani za Srpsku Crkvu vekovima (najpoznatiji savremeni srpski kartograf Ljubiša Gvojić navodi da je na Kosovu i Metohiji zabeleženo 1994 srpska toponima, odnosno da se na svaka 2,5 kilometra nalazi neki beleg srpskog prisustva na Kosovu i Metohiji. Na karti srpskih Svetinja na Kosovu i Metohiji, čiji je autor Ljubiša Gvojić, nalazi se 1181 crkva, 113 manastira, 48 isposnica, 8 spomen kapela i 1 spomen kosturnica ili 1350 crkvenih zdanja. Pored toga, nalazi se i 534 pravoslanih srpskih grobalja, 96 srpskih tvrđava i starih gradova i 14 dvoraca srpske vlastele na Kosovu i Metohiji).

 S druge strane, Eparhija Raško-Prizrenska samo na Kosovu i Metohiji ima 5 arhijerejskih namesništva (Prizrensko, Pećko, Prištinsko, Gnjilansko i Kosovskomitrovačko), 32 crkvene opštine, 57 parohijskih sveštenika i 3 đakona, kao i 21 aktivni manastir sa više od 130 monaha i monahinja. I oko 120 do 130 hiljada pravoslavnih vernika. U okviru Eparhije Raško-Prizrenske postoji i obnovljena Srpska pravoslavna bogoslovija Svetih Kirila i Metodija u Prizrenu sa 50 učenika i 20 nastavnika i službenika. Na Kosovu i Metohiji je i stavropigijalni Manastir Pećka Patrijaršija kao drevno sedište pećkih i srpskih arhiepiskopa i patrijaraha. Ona se nalazi pod kanonskom jurisdikcijom Patrijarha Srpskog.

Srpska Pravoslavna Crkva u bilo kojoj vrsti dijaloga o Kosovu i Metohiji, tzv. spoljašnjeg ili tzv. unutrašnjeg, nikako ne sme da se svodi i svede na 59 ili 44 nepokretnosti sa zaštitnim zonama (manastire, crkve, konake, imanja), a to je, na žalost, intencija Vašingtona, Brisela, Beograda i Prištine. Pitanje Srpske Pravoslavne Crkve je, na žalost, ostavljeno za kraj i slobodno se može tvrditi da će takav pristup imati dalekosežne negativne posledice po srpske nacionalne i crkvene interese.

Dosadašnji tok tzv. spoljašnjeg, kao i tzv. unutrašnjeg dijaloga je nedvosmisleno pokazao da prvorazrednom i najvažnijem pitanju na Kosovu i Metohiji - pitanju Srpske Pravoslavne Crkve u njenoj punoći i jedino prihvatljivom izrazu i značenju - nije posvećena adekvatna pažnja bez obzira što je reč o jedinoj instituciji Srpskog naroda koja je neprekinuto prisutna na čitavoj teritoriji Kosova i Metohije vekovima i danas. Za takav neodgovoran i nedržavnički odnos je nemoguće naći bilo koju reč opravdanja ili razumevanja.

Nesumnjivo, iz svih zvaničnih akata se vidi da Srpska Pravoslavna Crkva uvažava nadležnosti državnih organa Srbije u svakom pogledu, ali je činjenica da državni organi Srbije - posebno šef države, Skupština i Vlada - ne samo da ne uvažavaju nego i ne tretiraju mesto, značaj, ulogu, položaj i budućnost Srpske Pravoslavne Crkve na Kosovu i Metohiji u opasnim i sudbonosnim političkim političkim procesima u koje su, preko međunarodnih faktora iz Evropske unije i SAD, upleteni.

Sveti Arhijerejski Sabor Srpske Pravoslavne Crkve je, upravo iz tih razloga, a vođen istinskom brigom za Kosovo i Metohiju, u Saborskoj Poruci o Kosovu i Metohiji od 10. maja 2018. godine naglasio da je ”naša Crkva kao duhovna mati našega naroda u celini i Srbija kao država najvećeg dela srpskog naroda, kojoj teritorija Kosova i Metohije i pripada, nose najveće breme odgovornosti za očuvanje te naše istorijske pokrajine u granicama Srbije i za budućnost srpskog naroda u njoj”.

Na kraju, može se zaključiti da je Srpska Pravoslavna Crkva od 2008. godine isključena iz tzv. spoljašnjeg dijaloga, odnosno iz pregovora o Kosovu i Metohiji. Iz tog razloga, može se tvrditi da kosovsko-metohijsko pitanje u institucionalnom smislu, na žalost, nije postavljeno na svesrpskoj osnovi već u osnovu partijske većine, najpre Demokratske stranke, a potom Srpske napredne stranke i njenih koalicionih partnera na čelu sa predsednikom Republike Srbije Aleksandrom Vučićem. Sudeći po svemu, intencija tzv. spoljašnjeg dijaloga o Kosovu i Metohiji jeste da se za pravoslavne Srbe sa njihovim sveštenstvom i monaštvom obezbedi položaj jedne od nacionalnih manjina poput položaja Srba u Sent Andreji u Mađarskoj ili u Temišvaru u Rumuniji (pri čemu treba imati u vidu da su to stvarno države za razliku od tzv. Republike Kosovo kao tvorevine koja za Srpsku Pravoslavnu Crkvu nije i nikada neće biti država).

 Izvori i literatura:

Vojno-tehnički sporazum između Međunarodnih

bezbednosnih snaga (”KFOR”) i

Vlade SR Jugoslavije i Vlade Republike Srbije

od 9. juna 1999. godine, , 26. septembar 2018.g.

Rezolucija Saveta bezbednosti UN 1244 (1999) od

10. juna 1999. godine, 26. septembar 2018.g.

Sporazum o carinskom pečatu iz 2011. godine, 26. septembar 2018.g.

Sporazum o prihvatanju univerzitetskih diploma iz

2011. godine, 26. septembar 2018.g.

Sporazum o integrisanim graničnim prelazima iz

2011. godine, 26. septembar 2018.g.

Sporazum o katastarskoj evidenciji iz 2011. godine, 26. septembar 2018.g.

Sporazum o matičnim knjigama iz 2011. godine,

http://www.srbija.gov.rs/kosovo-metohija/index.php?id=164576,

26. septembar 2018.g.

Sporazum o slobodi kretanja iz 2011. godine,

http://www.srbija.gov.rs/kosovo-metohija/index.php?id=164576,

26. septembar 2018.g.

Dogovor o regionalnom predstavljanju i saradnji

iz 2012. godine, 26. septembar 2018.g.

Zaključak Vlade Republike Srbije o usvajanju Političke platforme za razgovore sa predstavnicima privremenih institucija samouprave u Prištini,

Str. pov. 05 br. 00-1/2013 od 9. januara 2013. godine

Rezolucija Narodne skupštine Republike Srbije o osnovnim principima

za političke razgovore sa privremenim institucijama samouprave

na Kosovu i Metohiji od 13. januara 2013. godine

Prvi sporazum o glavnim pitanjima normalizacije odnosa Beograda i Prištine

, 26. septembar 2018.g.

Tzv. Ustav Republike Kosovo, tzv. ”Službeni list Republike Kosovo”, br. 25/12, 6/13 i 20/15

Tzv. Zakon o kulturnom nasledju, br. 02/L-88 od 6. novembra 2006.g.

Tzv. Zakon o specijalnim zaštićenim zonama, br. 03/L-039 od 15. juna 2008.g.

Tzv. Zakon o istorijskom centru Prizrena, br. 04/L-066 od 9. jula 2012.g.

Tzv. Zakon o selu Velika Hoča, br. 04/L-062 od 9. jula 2012.g.

 Tzv. Ministarstvo kulture, omladine i sporta tzv. Kosova, Uredba

br. 01-2008 o postupcima iskopavanja-istrage,

Tzv. Ministarstvo kulture, omladine i sporta tzv. Kosova,

Uredba br. 02-2008 o pristupu javnosti kulturnoj baštini

koja je u privatnom vlasništvu

Tzv. Ministarstvo kulture, omladine i sporta tzv. Kosova,

Uredba br. 03-2008 o postupcima konzervacije i restauracije kulturne baštine

Tzv. Ministarstvo kulture, omladine i sporta tzv. Kosova,

Uredba br. 04-2008 o ovlašćenjima i nadležnostima inspekcije za zaštitu kulturne baštine

Tzv. Ministarstvo kulture, omladine i sporta tzv. Kosova,

Uredba br. 05-2008 o registraciji, dokumentovanju, proceni i izboru kulturne baštine za zaštitu,

Uredba br. 06-2008 o merama bezbednosti za očuvanju pokretne baštine

Tzv. Ministarstvo kulture, omladine i sporta tzv. Kosova,

Uredba br. 07-2008 o postupcima izdavanja dozvole za trgovce pokretnom baštinom

Vulin Aleksandar, Sledeći sporazum o imovini ili o Crkvi,

portal Vesti-online, 22. jul 2013.g. 

 Episkop bački dr Irinej, Kosovo i Metohija - juče, danas, sutra,

”Glasnik SPC”, br. 3. mart 2018.g.

Episkop bački dr Irinej, Pitanje Kosova i Metohije - suštinsko pitanje Srpstva danas

, u ”Kosovo i Metohija - juče, danas, sutra”, Matica srpska, Novi Sad, 2018.g

Nikolić Tomislav, Tadić je kriza, ja sam šansa, ”Pečat”, 17. maj 2012.g.

Pacoli Bedžet, SPC će dobiti specijalni status, a ZSO je naša obaveza, portal "Ekspres",

12. april 2018.g. 

DŽomić Velibor, Osvrt na predloge o regulisanju statusa Srpske Crkve na Kosovu i Metohiji

u političkoj platformi i Rezoluciji Narodne skupštine Srbije, 15. januar 2013. godine

Izazovi u zaštiti nepokretnih materijalnih kulturnih dobara

na Kosovu,

OSCE - Mission in Kosovo, Priština, mart 2014.g.

Učešće Srpske akademije nauka i umetnosti u unutrašnjem dijalogu o Kosovu i Metohiji,

ur. akademik Marko Anđelković, SANU, Beograd, 2018.g.

Kosovo i Metohija - juče, danas, sutra, ur. Dragan Stanić, Matica srpska,

Novi Sad, 2018.g.