Etničke mape BiH 2009, Distrikta Brčko 2009 i promena u BiH 1971-2011.

Priložene etničke karte Bosne i Hercegovine i Distrikta Brčko su zasnovane na rezultatima izbora 2008, 2007, 2006 i 2004, popisu 1991 i brojnim kasnijim relevantnim procenama etničke strukture BiH, kao i demografskim tendencijama u različitim oblastima Bosne i Hercegovine. Naime, Federacija BiH ima priraštaj od 1,5 promila (2008), RS – 2,8 promila 2007. (u RS se u minus prešlo od 2002). Hrvatske opštine imaju izrazit mehanički odliv populacije (dok, s druge strane, zapadna Hercegovina ima pozitivan prirodni priraštaj). I srpska populacija BiH (kako RS; tako i Federacije BiH) ima znatan mehanički odliv[1]. Bošnjaci, s jedne strane, imaju mehanički odliv u zapadnu Evropu i Tursku, ali i priliv iz Sandžaka (srpskog i crnogorskog).

Radi potpunijeg uvida u demografske tendencije u BiH data je gornja procena (računajući maksimalistički broj stanovnika oba entiteta) gustine stanovništva po opštinama i entitetima, gde se vidi da su ubedljivo najgušće naseljeni delovi centralne Bosne, dok je gustina naseljenosti RS 60 stanovnika na km², a federacije oko 89 stanovnika na km² (vidi Aneks 1).

Grafikon 1.

Etnička mapa BiH 2009.

Napomene: plava boja označava hrvatsku dvotrećinsku i veću većinu, svetlo plava označava apsolutnu većinu; crvena boja označava srpsku dvotrećinsku i veću većinu, svetlo crvena  označava apsolutnu većinu; zelena boja označava bošnjačku dvotrećinsku i veću većinu, svetlo zelena označava apsolutnu većinu; stubići u zelenoj, plavoj ili crvenoj boji upućuju da je nacija tom bojom druga po brojnosti pod uslovom da prva nema dvotrećinsku većinu i da se radi o ''nedomicilnom'' entitetu).

Izvor: prema proračunima Gorana Nikolića

Posle 14 godina od završetka rata radikalno je izmenjen teritorijalni nacionalni razmeštaj kao i ukupna etnička struktura BiH. Mnoge opštine u kojima su Bošnjaci, Srbi ili Hrvati činili većinu 1991. promenile su etničku sliku, uglavnom kao posledica rata i kasnijeg preseljavanja ili nepovratka raseljenih. Sve tri nacije su homogenizovane, i praktično je samo jedna opština bez apsolutne većine neke od tri nacije. Istina, pored Brčkog, verovatno će i Glamoč uskoro postati takva opština, jer srpsku populaciju čini uglavnom staro stanovništvo. Naime, optimistična procena po Srbe iz 2009, po podacima predsednika opštine Glamoč, g. Radovana Markovića, koja inkorporira deo onih koji tamo nisu stalno, govori da je broj Srba, oko 2500, blago veći od ukupnog broja Bošnjaka i Hrvata (1200, odnosno 1000).

U BiH ima samo još nekoliko opština u kojima pojedine nacije imaju od polovine do dve trećine populacije (Mostar, Stolac, Glamoč, Bosanski Petrovac, Busovača...), dok u skoro svim ostalim čine preko dve trećine, a često i preko 95% stanovništva. Promenila se i struktura ukupne populacije u BiH i – po prvi put u novijoj istoriji – jedan narod čini apsolutnu većinu, to su Bošnjaci, dok je broj Hrvata dramatično opao, za preko 43% (prema katoličkim biskupijama BiH).

Na mapi je data procena trenutne etničke strukture BiH, s tim što je Mostar prikazan prema izbornim jedinicama (posle rata to su bile gradske, etnički homogenizovane, opštine), dok je Brčko prikazano po mesnim zajednicama, odnosno naseljima. Kod opština sa relativnim većinama uspravnim crtama prikazana je druga nacija po brojnosti, ukoliko je iz drugog entiteta.

Jedino u Distriktu Brčko ne postoji apsolutna većina. Srbi su tanka relativna većina; verovatan udeo Hrvata kreće se oko 13%, Srbi čine 44-46%, a oko 40-43% čine Bošnjaci[2] (videti grafikone 2 i 3). U gradu Srbi čine, grubo rečeno, oko dve trećine populacije (Bošnjaci dominiraju zapadno od reke Brke i na južnim obodima grada, broj Hrvata u gradu je vrlo mali.) Indikativna je i struktura rođenih i umrlih poslednjih godina, koja ukazuje na nešto veći natalitet kod Bošnjaka od Srba i na vrlo visok mortalitet kod Hrvata.[3]

Grafikon 2.

Etnička mapa Distrikta Brčko 2009

Izvor: prema proračunima Gorana Nikolića

Napomene: plava boja označava hrvatsku dvotrećinsku i veću većinu; crvena boja označava srpsku dvotrećinsku i veću većinu; zelena boja označava bošnjačku dvotrećinsku i veću većinu, svetlo zelena označava apsolutnu većinu; svetle boje označavaju, takođe, dvotrećinsku većinu ali u gradu, koji je označen i crnim kockicama.

Grafik 3

Etnička struktura grada Brčko

Napomena: zeleno - bošnjačka većina, plavo - srpska većina, pink boja znači ujednačen broj obe nacije

Izvor: http://i24.tinypic.com/b8mesn.jpg

Tabela 1.

Broj rođenih u Brčko distriktu 2004-2008.(ukupno i procentualno po nacijama)

Napomena: nacionalna pripadnost određena je po majci.

Izvor: http://www.bhas.ba/Arhiva/2009/brcko/DEM_2008.pdf

Hipotetička procena etničke karte BiH 2011. u slučaju da je opstala Jugoslavija ili da je došlo do njenog mirnog raspada

Naravno da je vrlo teško doći do tačne projekcije etničke strukture po opštinama, kao i ukupne populacije BiH u slučaju da je opstala Jugoslavija ili da je došlo do njenog mirnog raspada (i svaka od ove dve solucije, svakako, bi različito uticala na etničke promene). Međutim, poslužićemo se jednostavnim parametrima, koji ne bi trebalo da mnogo iskrive stvarnu sliku stanja. Naime, poći ćemo od toga da se u periodu 1991-2011. u potpunosti nastave iste tendencije, kao i u prethodnih 20 godina, odnosno od 1971. do 1991. godine. Dakle, pretpostavićemo da se mehanički odliv Hrvata i Srba ne ubrzava, kao i da se razlika između prirodnog priraštaja, u korist Bošnjaka u odnosu na Srbe i Hrvate, ne povećava, iako se realno može pretpostaviti, barem na osnovu trenutnih tendencija, da tu situacija daleko bolje stoji za Bošnjake. Uz ove, optimistične pretpostavke za Srbe i Hrvate, dolazimo do vrlo zanimljivih zaključaka.

Grafikon 4

Popis 1991.

Izvor: Službeni podaci - knjiga: Narodnosni sastav stanovništva Bosne i Hercegovine po naseljenim mjestima, prema popisu iz 1971. - Bilten br. 234, Republički zavod za statistiku BiH, Sarajevo - izdanje iz 1991. (sumarno - popisi iz 1971, 1981. i 1991. godine).

Prema popisu iz 1991. godine, BiH je imala 4.377.033 stanovnika sa ovim sastavom: 1.902.956 (43.47%) Bošnjaci, 1.366.104 (31.21%) Srbi i 760.852 (17.38%) Hrvata, dok se 5.5% ljudi deklarisalo kao Jugoslaveni, a 2,4% kao ostali.[4] Bošnjaci su bili većina u 53 opštine (15 relativna), Srbi u 36 (5 relativna) i Hrvati u 20 opština (od toga u šest relativna većina).

Podaci su se otada znatno promenili. Iako je oko dve trećine od skoro 100.000 poginulih bošnjačke nacionalnosti (i oko 26% Srba), ova je etnička grupa povećala svoj udeo u ukupnoj populaciji na preko polovine (Bošnjaci su imali veći apsolutni, ali ne i relativni broj iseljenih), dok je udeo Hrvata nešto ispod 14%[5], što ukazuje da bi broj Srba mogao biti od 32% do 35%, a ostalih oko, ili manje od, 1%. Projekcije stvarnog broja stanovnika BiH trenutno su vrlo različite i idu od 3 miliona do 4 miliona (prema Statističkom zavodu RS tu živi 1 437 477 ljudi, a Federaciji BiH 2 327 197 prema Statističkoj službi FBiH, a u Distriktu Brčko oko 80 000, ali su to, svakako, preuveličane brojke, i uključuju veliki broj onih koji nemaju stalno prebivalište u BiH[6]). Kada je u pitanju RS broj stalnih stanovnika verovatno iznosi grubo oko 1 215 000, i procena je (pre svega na osnovu broja rođenih i umrlih u RS po etničkoj pripadnosti) da je udeo Hrvata nešto više od 1%, a Bošnjaka do 8%. 

Grafikon 5.

Popis 1971.

Izvor: Službeni podaci - knjiga: Narodnosni sastav stanovništva Bosne i Hercegovine po naseljenim mjestima, prema popisu iz 1971. - Bilten br. 234, Republički zavod za statistiku BiH, Sarajevo - izdanje iz 1991. (sumarno - popisi iz 1971, 1981. i 1991. godine).

Prema popisu iz 1971. godine, BiH je imala 39,57% (1,482,430) Bošnjaka, 37,2% (1,393,148) Srba i 20,62% (772,491) Hrvata (ukupno 3,746,111), kao i 1,16% Jugoslavena i 1,44% ostalih. Srbi su bili većina u 42 opštine 1971 (od toga u 9 relativna), Hrvati u 21 opštini (6 relativna), a Bošnjaci u 44 opštine (8 relativna većina).[7] U procentnim poenima udeo Srba se smanjio za 6, udeo Hrvata za 3,2, dok se učešće Bošnjaka povećalo za 3,9%. Imajući u vidu da se 5,5% 1991. pisalo kao Jugosloveni a 2,4% kao ostali, a da bi se taj broj verovatno višestruko smanjio, realno je da bi to, u odsustvu drugih faktora, nešto povećalo udeo svih nacija.

Procentualno smanjenje Srba i Hrvata kao i povećanje Bošnjaka (muslimana) 1971. treba korigovati za udeo Jugoslovena i ostalih (dobrim delom i ’’mešanaca’’), čiji bi broj verovatno pao na manje od 3% (trenutno manje od 1% populacije BiH ne pripada ni jednoj od tri etničke grupe). Pod tim uslovom bismo mogli izvesti zaključak da se udeo Srba manje smanjio (za oko 4 procentna poena), udeo Bošnjaka povećao za 6 procentnih poena, a udeo Hrvata opao za 2 procentna poena. Dakle, pod uslovom da su nastavljene iste tendencije u periodu 1991-2011, kao i u prethodnih 20 godina, kao i da se pomenuti deo Jugoslovena i ostalih etnički deklarisao kao Srbi, Bošnjaci ili Hrvati (što se i desilo), udeo Bošnjaka u populaciji BiH bi iznosio oko 51,5%, dok bi Srbi smanjili svoj udeo na oko 29%, a Hrvati na oko 16,5% ukupne populacije (taj pad bi, izvesno, bio nešto izraženiji imajući u vidu da znatan negativan priraštaj, koji je karakteristična za Srbe i u RS i Srbiji[8] i Hrvate u Hrvatskoj i centralnoj Bosni, kao i pozitivan prirodni priraštaj Bošnjaka u BiH i Srbiji).

Posmatrajući tendencije po opštinama, gde su Srbi za 20 godina izgubili čitavih 6 opština (od popisa 1981. četiri opštine), bilo je realno očekivati da bi oni skoro izvesno postali manjina u Kotor Varoši, Ključu, Ilijašu, verovatno u Modriči i Čajniču. Hrvati bi, po svemu sudeći, izgubili tri opštine u srednjoj Bosni (Novi Travnik, Vitez, Busovača). U svim pomenutim opštinama većina bi postali Bošnjaci.  I u većini ostalih opština BiH došlo bi do pada udela Srba i Hrvata, mada bi etnička većina u njima ostala nepromenjena u odnosu na popis 1991. Na sledećoj karti dajemo hipotetičku etničku kartu BiH po opštinama 2011. na osnovu iznetih zapažanja.

Grafikon 6.

Hipotetička etnička struktura BiH 2011.

(u slučaju opstanka Jugoslavije ili ‘’mirnog razlaza’’)

Izvor: procene Gorana Nikolića

Situacija bi se dodatno pogoršala za Srbe i Hrvate na sledećem popisu 2021, i kao reper može poslužiti stanje 1961, kada su Srbi činili čak relativnu većinu u Bosni sa 42,9%, Bošnjaci (muslimani) 25,7%, Hrvati 21,7% (mada se jedan deo Muslimana tada izjašnjavao kao Srbi, Hrvati ili ostali). Interesantno je da su na ranijim popisima Srbi konstantno činili relativnu većinu populacije.

Kako bi se ovo reperkutovalo na politički život i BiH nije lako odgovoriti, ali svakako da apsolutna većina jednog naroda ima veliki uticaj na političke odluke, čak i ako postoje mehanizmi poput veta. Indikativan je primer preglasavanja Srba na referendumu o nezavisnosti BiH 29. februara - 1. marta 1992. godine (kada su Hrvati i Bošnjaci preglasali Srbe). Interesantno je da je karta iz 1991. bila polazna osnova za tzv. Kutiljerov plan od 19. marta 1992, koji je bio prvo prihvaćen a kasnije odbijen od strane SDA.  

Izvori:

Službeni podaci - knjiga: Narodnosni sastav stanovništva Bosne i Hercegovine po naseljenim mjestima, prema popisu iz 1971. - Bilten br. 234, Republički zavod za statistiku BiH, Sarajevo - izdanje iz 1991. (sumarno - popisi iz 1971, 1981. i 1991. godine).

Knjiga: "Nacionalni sastav stanovništva – Rezultati za Republiku po opštinama i naseljenim mjestima 1991", statistički bilten br. 234, Izdanje Državnog zavoda za statistiku Republike Bosne i Hercegovine, Sarajevo.

http://www.izbori.ba/Mandati27102008/BM.asp?MC=200&MN=BR^KO%20DISTRIKT%20BiH&LevelCode=200SD

http://www.izbori.ba/Mandati27102008/index.asp

http://sr.wikipedia.org/sr-el/%D0%94%

http://www.izbori.ba/rezultati/konacni/narodna_skupstina_rs/index.htm

http://www.rzs.rs.ba/Latinica.htm

http://www.fzs.ba/

http://i24.tinypic.com/b8mesn.jpg

http://www.bhas.ba/Arhiva/2009/brcko/DEM_2008.pdf

ANEKS 1

Procenjena gustina naseljenosti BiH 2007.

Prosečna gustina naseljenosti FBiH: 89 stanovnika po km²

Prosečna gustina naseljenosti RS: 60 stanovnika po km²

Po opštinama (samo delimični podaci):

RS

Berkovići - 14
Gacko - 18
Nevesinje - 20
Han Pijesak - 24
Ljubinje - 30
Šipovo - 30
Rogatica - 33
Foča - 34
Rudo - 34
Čelinac - 42
Gradiška - 85
Derventa - 110
Modriča - 120
Bijeljina - 134
Prijedor - 135
Ugljevik - 156

FBiH

Kupres - 15
Jablanica - 43
Kladanj - 49
Fojnica - 53
Vareš - 57
Gornji Vakuf-Uskoplje - 63
Cazin - 64
Donji Vakuf - 76
Zavidovići - 97
Žepče - 109
Kakanj - 121
Orašje - 122
Goražde - 124
Čapljina - 139
Odžak - 147
Kalesija - 154
Banovići - 156
Lukavac - 163
Tešanj - 163
Čitluk - 181
Živinice - 188

Rezime: Posle 14 godina od završetka rata radikalno je izmenjen teritorijalni nacionalni razmeštaj kao i ukupna etnička struktura BiH. Sve tri nacije su homogenizovane, i praktično samo u Distriktu Brčko ne postoji apsolutna većina (Srbi su tanka relativna većina). U BiH ima samo još nekoliko opština u kojima pojedine nacije imaju od polovine do dve trećine populacije, dok u svim ostalim jadan od tri naroda čini preko dve trećine, a često i preko 95% stanovništva. Promenila se i struktura ukupne populacije u BiH i po prvi put u novijoj istoriji jedan narod čini apsolutnu većinu, to su Bošnjaci. Etničke karte BiH i Distrikta Brčko su zasnovane na rezultatima izbora 2008, 2007, 2006 i 2004, popisima 1991. i 1971. i referentnim procenama etničke strukture BiH, kao i na demografskim tendencijama u različitim oblastima BiH.

Ključne reči: teritorijalni nacionalni razmeštaj, etnička struktura BiH, Distrikt Brčko, etničke karte BiH.