Kome treba ustavna kvazireforma

Poslijednjih godina na prostorima koji su vjekovima pripadali Srbima, a koji su i danas, van svake sumnje, srpski etnički prostor, odvijaju se dva paralelna procesa: s jedne strane nasilno odvajanje i bukvalno otimanje Kosova i Metohije od Republike Srbije, a s druge, u isto vrijeme, pokušaj razgradnje i razvlašćivanja Republike Srpske. Sve u cilju kako bi se po želji bošnjačkog naroda stvorila unitarna – centralizovana – Bosna i Hercegovina. Jaka brana i zapreka takvim nastojanjima trebalo bi da budu Rezolucija 1244 Savjeta bezbijednosti UN, kada je riječ o Kosovu i Metohiji, i Dejtonski mirovni sporazum iz 1995. godine, kada je u pitanju Republika Srpska.

Realno, dejtonski sporazum trebalo bi da je dugoročna i pouzdana zaštita srpskoj Republici u Bosni i Hercegovini.Ne samo zato što su ga potpisale sve vodeće zemlje međunarodne zajednice, takođe susjedi Srbija i Hrvatska, već i radi toga što se na načelima i odredbama Dejtonskog sporazuma temelji čitav ustavno-pravni i državno politički sistem Bosne i Hercegovine i njena dva entiteta – Republike Srpske i Federacije BiH.

Pokušaji preoblikovanja BiH

Niko u Republici Srpskoj ne spori da je ovako struktuisana Bosna i Hercegovina teško održiva, jer je pravno loše uređena i ekonomski neracionalna, ali je svima jasno da se ovako negativni atributi mogu da odnose samo na bošnjačko- hrvatski entitet, koji je stvoren Vašingtonskim sporazumom još u toku rata i koji se zove Federacija BiH. Taj entitet čini 10 kantona, od kojih svaki ima svoju vladu, skupštinu, svoje ministre i poslanike, komoru, sindikat i raznovrsne institucije. A sve to, opet, i na nivou Federacije BiH! Tako isparcelisane teritorije sa preglomaznom upravom, prevelikim i skupim činovničkim aparatom vjerovatno da danas nema nijedna zemlja u Evropi.

Da su u pitanju samo ove okolnosti i samo taj neadekvatno uređeni entitet, onda bi nastojanja Evropske zajednice i njenih ovdašnjih predstavnika oko redefinisanja ustavnih rješenja za BiH bila razumljiva i prihvatljiva. Međutim, u pozadini svega što bi trebalo da čini ustavnu reformu nalaze se skrivene (a ipak providne) namjere da se kompletno preoblikuje postojeći državno-pravni sistem BiH. Po mnogim indikacijama i procjenama, to bi podrazumijevalo i teritorijalnu prekompoziciju zemlje, što je za Republiku Srpsku potpuno neprihvatljivo.

Želje i apetiti za takav vid ustavnih reformi neskriveno sue izraženi i kod Bošnjaka i kod bosanskih Hrvata. Bošnjaci – odnosno ovdašnji muslimani – teže ka unitarnoj i građanskoj BiH, u kojoj bi oni kao većinski narod imali glavnu riječ i odlučivali o svemu, dok Hrvati žele svoj zaseban, treći entitet, računajući istovremeno na dio teritorija u Republici Srpskoj i centralnoj Bosni gdje je nastanjen dio hrvatskog življa.

Kompletna istina i ono suštinsko u ustavnoj reformi za Bošnjake bilo bi gašenje Republike Srpske, što oni i ne skrivaju, dok Hrvati žele da se izdvoje iz zajednice (entiteta) sa muslimanima i formiraju svoj samostalni državno-pravni blok.

Ako je po Dejtonu, sve je to moguće, ali uz uslov da se postigne konsenzus (opšta saglasnost) sva tri naroda. A toga nema i teško da će ga ikad biti ako se insistira na tako radikalnim i za Srbe neprihvatljivim promjenama.

Iznuđena i nametnuta rješenja

Proces postepenog razvlašćivanja entiteta, odnosno prenošenja pojedinih nadležnosti sa republičkih na centralne (zajedničke) organe BiH teče već godinama, a prelomni trenutak bio je 2001. godine, kada je u ustavna dokumenta BiH i oba entiteta unesena odredba o konstitutivnosti tri naroda u BiH – Srba, Bošnjaka i Hrvata. Oni koji sistematično i analitički prate ove tokove smatraju da je uvođenjem konstitutivnosti u državno-pravni sistem zemlje otpočeo proces ograničavanja i slabljenja suverenosti Republike Srpske. Nema sumnje da je to odista tako. Jer, verifikacija multietičnosti entiteta bila je glavni povod za sadašnje izmjene entitetskih obilježja, republičkog grba i himne, praznika, a donedavno i ne rijetko, tražena je izmjena i samog naziva Srpske!

Ma kako čudno izgledalo, slabljenju (umjesto jačanju) Republike Srpske mnogo je doprinijela međunarodna zajednica, oličena u Savjetu za implementaciju mira i visokim predstavnicima. Oni su se ovdje smjenjivali i, koristeći tzv. „bonska ovlašćenja“, nametali su odluke kakve su htjeli. Uz obavezu da bez pogovora, bez prava na prigovor, bezuslovno izvrše svaki njihov nalog. Tako su stvorena mnoga zajednička tijela i centralizovane institucije, među kojima su Državna granična služba, Uprava za indirektno oporezivanje, Javni radio i TV servis i druga.

Mnogo šta je promijenjeno i nametnuto i u zakonodavnoj sferi. Prema nekim pokazateljima, koji su u javnom opticaju, više od polovine svih zakona i odluka bitnih za funkcionisanje Bosne i Hercegovine kao države nametnuli su visoki predstavnici. To znači da takvi akti, sa snagom zakona, nisu prošli kroz normalnu demokratsku proceduru u parlamentu i regularno usvojeni, već su doneseni jednostrano, uz obavezujuću primjenu.

Veliki i raznovrsni pritisci na vlasti i politička tijela u Bosni i Hercegovini, a naročito u Republici Srpskoj, čine se i u vezi sa hipotetičkom mogućnošću uključenja BiH u evroatlantske integracije. To se koristi kao neposredan povod za razna uslovljavanja. Na takav način je ostvarena reforma odbrane – uspostavljena je jedinstvena vojska, iako zajednički vojni organi nisu predviđeni ni Ustavom BiH, ni odredbama vojnog aneksa Dejtonskog sporazuma.

Postavlja se, dakle, pitanje kome je i zašto (u BiH i međunarodnoj zajednici) potrebna ustavna kvazireforma? Promjene koje bi značile poništavanje Dejtona, novo prekrajanje BiH i centralizaciju zemlje.

Srbi to svakako ne žele, niti će dopustiti da tako bude.