Mali put do velike koalicije

(Novi Reporter, 26. 9. 2012)

Takozvane velike koalicije nisu nepoznanica na političkim scenama solidnog broja evropskih zemalja. To su najčešće savezi vodećih stranaka desnog i lijevog centra, povremeno uobličeni i u kriznim situacijama. Slove za prilično nevoljna partnerstva, kojima konzervativne i socijaldemokratske partije pribjegavaju kada nemaju optimalnija rješenja, odnosno, kada takvu varijantu tretiraju kao najmanje lošu od svih mogućih, a to se obično svodi na nestabilne aranžmane sa opcijama srednje ili male snage. U novijem periodu, velikim koalicijama u više navrata završavale su postizborne nedoumice u germanskim zemljama – Njemačkoj i Austriji. Osim bivše osovine CDU – SPD u Berlinu i sadašnjeg tandema SPO – OVP u Beču, već postaje prepoznatljiva kombinacija Narodne partije za slobodu i demokratiju i Laburističke partije u Holandiji. U Švajcarskoj, drugačija mogućnost i ne postoji, jer četiri stranke sa najvećim brojem glasova, prema „magičnoj formuli“, staroj više od pola vijeka, imaju obavezu da podijele sedam resora u federalnoj vladi, bez obzira na eventualne ideološke rivalitete.

Međutim, na Balkanu situacije s tim predznakom ne predstavljaju rutinu. Čak ni u Grčkoj, aktuelnom pastorčetu Evropske unije, od koje se u posljednjih nekoliko godina očekuje da bespogovorno prihvati sve diktate Brisela. U 2012. to je podrazumijevalo i formiranje famozne velike koalicije od „konstruktivnih“, odnosno, poslušnih grupacija sa nominalne desnice i formalne ljevice. Ali, i u okolnostima finansijske vode pod grlom, takav poduhvat nije protekao glatko, pošto su Nova demokratija i PASOK tek poslije drugih izbora u kratkom vremenskom razmaku pristali da, uz asistenciju znatno manje Demokratske ljevice, zajedno istrpe poniženja u režiji Angele Merkel, Fransoa Olanda, Dejvida Kamerona, Ketrin Ešton i Žozea Manuela Barozoa. O mučnini s kojom savremeni Heleni to čine dovoljno govori činjenica da je gotovo identični natpolovični zbir mandata u grčkom parlamentu postojao i nakon prvih ovogodišnjih izbora. Ipak, nije postojala politička volja da se požuri sa priznavanjem sopstvene nemoći. Za to nikada nije kasno u postmodernim ratovima bez oružja, sa bankarskim androidima, nezainteresovanim za sagu o 300 Spartanaca u Termopilskom klancu.

Baza i nadgradnja: Naravno, braća Grci, bez obzira na temperament sličan srpskom, u takve šeme ulaze u okolnostima različitim od današnjeg ambijenta na postjugoslovenskom prostoru. Od početka krize u evrozoni, Bosna i Hercegovina, uključujući i Republiku Srpsku, nije naročito često u vidnom polju Brisela. To ima i svoje prednosti, ali i mane, ukoliko nije potpuno profilisan alternativni spoljnopolitički pravac, kao što je u ovoj fazi slučaj sa RS. Jačanje veza sa Rusijom, potvrđeno sporazumom o prekodrinskom kraku „Južnog toka“, jeste apsolutno pozitivan proces. Ipak, radi se o nedosljednoj orijentaciji Banjaluke, na momente praćenoj potezima koji nikako nisu kompatibilni sa usmjerenjem prema Moskvi. Jer, u orijentalnoj taktici „dobro jutro, čaršijo, na sve četiri strane“ i dalje su najvještiji njeni kreatori sa Bosfora. Srbe je ta vrsta improvizacije obično dovodila u bezvazdušni prostor, u kojem ima svega, osim kiseonika.    

U ovim danima, malo ko između Novog Grada i Trebinja, u političkim krugovima, ima vremena da baci pogled iznad drveća lokalnih izbora ka šumi strateških opredjeljenja. Kada je već tako, važi zakonitost – ko se ne bavi uzrocima, baviće se posljedicama. A u indirektne konsekvence vrijednosnog lutanja, između ostalog, može da se uvrsti i ekonomska stagnacija. Sljedeći korak u tom lošem nizu jeste sve izraženije nezadovoljstvo široke populacije, a uz frustriranu „bazu“ i najagilnija „nadgradnja“, nezavisno od njenog stranačkog sastava, nakon izvjesnog vremena postaje inferiorna u zaštiti nacionalnih interesa. Kakve su mogućnosti da se u Republici Srpskoj predupredi takav nepovoljan scenario? Dok traje predizborna kampanja, kao i u prvim nedjeljama poslije 7. oktobra – nikakve. Za uzavrele partijske strasti postoji samo crno-bijela tehnika. Sve što izmiče infantilnoj idealizaciji vlastite stranačke fizionomije i krajnje neselektivnoj satanizaciji konkurencije, a taj animozitet sada bukvalno funkcioniše u skladu s matricom „svi protiv svih“, neće biti u opticaju u bilo kojem izbornom štabu u RS najmanje još jedan mjesec.    

Tek kada se prebroje glasački listići i kada se ustanovi da, po svemu sudeći, u Republici Srpskoj neće biti političkih opcija sa razlozima za bezrezervnu i opštu euforiju, moći će se razmotriti eventualna prekompozicija političke scene. Pri tome, ne radi se o pomjeranjima na lokalnom, već na republičkom nivou. Različiti rezultati relevantnih stranaka u RS od opštine do opštine, a posebno njihova entitetska suma na partijskim digitronima, biće prije svega reper koji će odrediti s kakvom specifičnom težinom iole uticajne partije u Republici dočekuju novu podjelu karata za 2013. godinu, pa i za sezone koje slijede.

Konkretno, prema sadašnjim konturama raspoloženja građana RS, uz sve specifičnosti određenih sredina, izvjesnije je da idemo prema redefinisanom statusu kvo, nego ka trijumfu vlasti ili vaskrsnuću opozicije, ukoliko rezultate predstojećih lokalnih izbora posmatramo kroz parametre republičkog statusa ovdašnjih stranaka. Još određenije – i dalje važi zapažanja iz iste ove rubrike u „Novom Reporteru“ s početka ljeta. Dakle, SNSD-u jeste pao rejting u Banjaluci, ali i dalje ne toliko da je izgubi, kao što su i pozicije SDS-a u Bijeljini i Doboju oslabljene, ali ne u toj mjeri da se u tim gradovima nazire nova vladajuća struktura. Stvarna neizvjesnost nadvila se nad Trebinjem, dok je u Istočnom Sarajevu, zbog podjele na šest opština, komplikovano sklopiti fragmente, mada je vjerovatnije da će cjelina biti sklonija bloku Mladena Bosića, nego koaliciji Milorada Dodika. Opet, Prijedor još nije spreman da padne u krilo ni jednoj, ni drugoj glavnoj partiji u tim savezima, jer ključna uloga DNS-a u toj opštini i dalje nije upitna.

Bez naglih skokova: Nije sporno, u završnici predizborne kampanje kolektivno stanje svijesti na pomenutim kotama može da prevagne u suprotnim smjerovima od označenih. Nema zakovanih pozicija, koje ne bi bilo moguće pomaknuti iz ležišta više hipotetičkom, nego realnom inventivnošću, mada ponajprije – gafovima političkih protivnika. Ali, jedno je sigurno – na lokalnim izborima produbiće se statistički jaz između SNSD-a i SDS-a, s jedne strane, i ostalih partija u RS, na drugom polu, mada ne takvim intenzitetom da će se moći govoriti o čistom dvopartijskom sistemu. Razlog za očekivanje takvog trenda prvenstveno leži u strožijim izbornim propisima koji regulišu kandidature za funkcije načelnika opština i gradonačelnika u RS. Novi uslovi su, u odnosu na ranije izbore, znatno smanjili broj igrača na tom dijelu terena, tako da su jedino SDS i SNSD uspjeli da budu prisutni u svim lokalnim zajednicama u RS sa svojim kandidatima. Sa izuzetkom DNS-a i njihove lukave i prilično ciljane selekcije petnaestak opština, kao i NDS-a i sličnog rezona, ali na osjetno manjem uzorku, gotovo niko nije pokušavao da kroz kvantitet dođe do kvalitetnog rezultata u toj izbornoj disciplini, uključujući PDP, DP, SP, ponovo integrisane radikale i fanatično posvađane naprednjake.    

Ispostaviće se da je mali broj kandidata za načelnike greška, sa stanovišta tih stranaka. Jer, glasači na ovom prostoru zaista jesu skloni da prave, u ideološkom smislu, bizarne kombinacije na listićima, na način koji je često neuhvatljiv sociolozima i psiholozima. Ali, to čine kada mogu da registruju jednak entuzijazam svih aktera, bar na prvom metru izborne trke. Ovog puta, sa masovnim povlačenjem srednjih i manjih partija iz nadmetanja za funkcije načelnika, takvog utiska nije bilo i zato neće biti velike disperzije glasova. Glavnina „kuglica“ završiće u „kutijama“ SNSD-a i SDS-a, a ostali će, osim primjećenih promišljenijih izuzetaka, imati dovoljno vremena da razmišljaju zbog čega su ih birači tretirali kao luzere, iako su se i sami unaprijed ponašali kao da upravo to jesu.

Nakon svega, kada (pred)izborni jaganjci utihnu, moglo bi se pokazati da neke situacije iz kampanje nisu bile slučajne. Od prigušenh, ali nespornih tenzija na relaciji SNSD – SP poslije hapšenja Srđana Ljubojevića i Milovana Čereka, do zaoštravanja retorike između predstavnika partija Marka Pavića i Milorada Dodika u Prijedoru, što nije nova pojava uoči izbora, ali je upadljivo naglašenija nego ranije. Slična karika spontanosti nedostaje i u lancu opozicionih dešavanja u ovoj godini u Banjaluci, gdje je SDS ostao skoro sam, sa narogušenim dojučerašnjim „saveznicima“, koji se grupišu sa sličnom odijumom i naspram Srpske demokratske stranke i protiv Saveza nezavisnih socijaldemokrata. Čemu to vodi? Nije isključeno – velikoj koaliciji SNSD-a i SDS-a na republičkom nivou, poslije lokalnih izbora. Očekivano, i jedni i drugi će sa nelagodom, pa i gnušanjem, odbacivati takvu tezu do 7. oktobra. Pogotovo će s prezirom gledati na ovakav rasplet ako, nekim čudom, bilo ko iz tog (ne)suđenog para dramatično „otrese“ ili rapidno naraste na izborima.

Međutim, ukoliko se ispostavi da se sve završilo bez naglih skokova, otvara se put za veliku koaliciju u RS. Mali i uzak, ali ipak vidljiv. Sa potencijalnim uzorima u širem okruženju, od Berlina do Atine. I sa dvije loše vijesti u regionu – od Beograda, gdje je ne tako davno najavljivana koalicija SNS – DS, do Sarajeva, gdje je u bliskoj prošlosti zaživio savez SDA – SDP. I sa dvije dobre vijesti u regionu, jer prvi hibrid, bar za sada, nije na dnevnom redu, dok je drugi, čini se, na duže staze rasturen.

Osim toga, SNSD i SDS mogu da se pogledaju u ogledalo. Ako je smješteno u Parlamentu u BiH, onda se može reći da im ne ide loše zajedno. Ukoliko je locirano između grafikona sa ekonomskim pokazateljima u RS, to ogledalo je prilično napuklo, sa zabrinjavajućim izgledima da se razbije. Dovoljan povod za novo okupljanje. Makar bilo utemeljeno na sujevjerju i izbjegavanju sedam godina nesreće.