Pozadina “iznenađujućeg realizma” u izveštaju Međunarodne krize grupe o RS

(Novi Reporter, 12. 10. 2011)

U vodećim zemljama Evropske unije i u Sjedinjenim Američkim Državama sve je manje pojedinaca i struktura zainteresovanih za situaciju na Balkanu. Prije deset, petnaest ili dvadeset ljeta na Zapadu je bila aktivna čitava armija funkcionera, “analitičara” i “humanitaraca”, uglavnom sklonih da oružane sukobe na jugoistoku Starog kontinenta tretiraju kao hronični nesporazum srpskih negativaca i “zdravih snaga”, sastavljenih od svih ostalih naroda na razvalinama SFRJ. Sada vlada ozbiljan deficit u toj kategoriji, pošto se “crnom rupom” na kartama EU i NATO-a u Briselu i Vašingtonu bave samo oni kojima je to striktno u opisu radnog mjesta. Dakle, birokrate u raznim ministarstvima i komesarijatima, zadužene da povremeno pripreme kakvu teatralnu frazu za sve rijeđe opservacije njihovih šefova o ovom prostoru.

Tek poneki entuzijasta tu i tamo prezentuje “spasonosne recepte” za preuređenje kontinuirano nestabilnog “dejtonskog trougla”. Ili, bar Bosne i Hercegovine, kao najosjetljivije karike u lancu u kojem se još nalaze i države iz njenog komšiluka – Srbija i Hrvatska. Među “posljednjim Mohikancima” zapadnjačkog interesovanja za prilike u BiH, po prepoznatljivosti, prednjači famozna Međunarodna krizna grupa (ICG). Iako je riječ je o organizaciji koja je formirana 1995. godine, početak novog milenijuma ipak je bio period kada se ICG naglašenije okrenuo prilikama u zemljama bivše Jugoslavije. U toj fazi djelovanja, predstavnici ove “NVO” stekli su reputaciju žestokih srbofoba, u značajnoj mjeri zahvaljujući DŽejmsu Lajonu, njihovom čovjeku “sa terena”, koji je godinama kružio između Sarajeva i Beograda i trovao političku atmosferu sumanutim “procjenama”, odnosno, nabrajanjem “razloga” za svaki mogući vid intervencionizma SAD i EU prema Republici Srpskoj i Srbiji.  

Izmijenjeno ruho: Zatim je Lajon naprasno nestao iz ovdašnje javnosti, a nakon toga izgledalo je da se ICG konačno manuo Balkana, te da su pronašli nova žarišta u svijetu gdje će, kako su znali da primjete oštroumni cinici, proizvoditi krize, a ne rješavati ih, što je navodna osnovna misija te organizacije. Ali, ne lezi vraže, doba lakšeg disanja nije potrajalo predugo, jer se ICG prije dvije godine vratio u naše krajeve. I to u novom ruhu. Ovog puta, predsjednik i izvršni direktor Međunarodne krizne grupe je Luiz Arbur, poznata iz devedesetih godina, kao glavni tužilac Haškog tribunala i osoba koja je podigla optužnicu protiv Slobodana Miloševića.

Zatim se vratila na uticajnu poziciju u kanadskom pravosuđu, a onda je skoro pet godina bila visoki komesar za ljudska prava u Ujedinjenim nacijama. Zanimljivo je da je s tog mjesta, po svoj prilici, otišla pod pritiskom SAD, pošto su u Vašingtonu zaključili da se komesarijat pod njenim rukovođenjem pretvorio u tijelo koje suviše često kritikuje američkog saveznika – Izrael, a gotovo nikada Sudan, Mijanmar i još neke zemlje Trećeg svijeta, označene kao dio interesne sfere Kine i Rusije.

Sa rastućim brojem protivriječnosti, vezanih uz njeno ime, Luiz Arbur privlači pažnju medija u BiH sredinom ove godine, kada se na ovdašnjim novinskim stranicama pojavilo njeno interno pismo čelnicima EU. Ako je sadržaj tog obraćanja autentičan, neki segmenti korespodencije od 2. maja sadrže iznenađujući nivo realizma. Recimo, sljedeće zapažanje: “Ukoliko se trend političke krize u BiH nastavi, lako je zamisliti bošnjačke stranke kako kontrolišu propalu i bankrotiranu državu, čije su institucije napustili Srbi i Hrvati.” Još nekoliko sličnih formulacija, uglavnom u znaku kritike mješanja visokog predstavnika u lokalne prilike, bilo je dovoljno da čak i ICG u sarajevskim medijima doživi nevjerovatan tretman – da budu okarakterisani kao “lobisti RS”, “Dodikovi plaćenici”, uz sijaset sličnih frapantnih konstrukcija.   

Novu figuru na operativnom vrhu ove organizacije ipak je pratio stari bord direktora, sa dobro poznatom ekipom pregalaca u disciplinama ruženja i kažnjavanja Srba s obe strane Drine – od Veslija Klarka, preko Mortona Abramovica, Joške Fišera i DŽordža Sorosa, do Havijera Solane. S druge strane, Lajon je “na licu mjesta” zamijenjen obazrivijim igračem – Markom Prelecom, koji se usavršavao na Harvardu i Jejlu, ali i u Tužilaštvu Haškog tribunala, gdje bio istražilac u godinama poslije odlaska Luiz Arbur. Korigovanu kadrovsku ukrštenicu ICG-a upotpunio je Srećko Latal, raniji novinar Asošijeted presa, a kasniji dežurni sarajevski “analitičar” apokaliptične provenijencije, koji je u par navrata “Njujork tajms” i druge vodeće medije na Zapadu “upozoravao” da rat u BiH – samo što nije počeo. Od tada je prošlo par godina, a pucnjava u Bosni i Hercegovini još nije startovala, ali Latal, zajedno sa Prelecom, uveliko štanca nove izvještaje ICG-a.

Ovogodišnja dva izvještaja ICG-a u BiH imala su “dramatične” naslove – u januaru je bilo “Vrijeme za evropsku akciju”, dok su u maju upozoravali da su “Državne institucije na udaru”. Ipak, oficijelni dokumenti, kao i retorika članova “osvježene” balkanske ekipe Međunarodne krizne grupe, u 2011. imaju znatno oprezniju i umiveniju intonaciju spram RS i Srbije. Kada se osvrt na tu promjenu kompletira uvidom u posljednji izvještaj ICG-a o BiH, “Šta želi RS”, objavljen 6. oktobra, onda se razlozi za podizanje obrva više ne mogu ignorisati. Prije svega, zato što se taj “esej” na 33 stranice, sa stanovišta sve tri javne scene u BiH, uglavnom bavi perifernim pitanjima. Nigdje “velikih ideja” o novoj teritorijalnoj organizaciji, niti bilo čega sličnog, na šta smo naviknuti kada su u pitanju “trustovi mozgova” iz inostranstva, od Međunarodne krizne grupe pa nadalje.

Pukovniku nema ko da piše: Ne, ICG sada, u prvom izvještaju isključivo posvećenom RS, dijeli packe entitetskom rukovodstvu tek zbog nerealizovanog referenduma, od koga se odustalo u maju 2011. nakon dogovora Milorada Dodika i Ketrin Ešton o tzv, strukturalnom dijalogu o reformi pravosuđa. Ali, pošto je to već završena priča, Krizna grupa spušta loptu na zemlju, pa čak sugeriše političkom vrhu RS da pokrene raspravu o povratu republičkih nadležnosti unutar zajedničkih institucija BiH, od Ustavnog suda do Parlamentarne skupštine?!

Naravno, to treba shvatiti kao specifičnu vrstu humora, jer je i kreatorima novog izvještaja ICG-a apsolutno jasno da su šanse da se takva “nirvana” dogodi na “državnom” nivou manje od nule. Tu se ne završava “umiranje u ljepoti”, jer se u “smjernicama” ovog izvještaja čak insistira na potrebi da se ograniči upotreba veta u Vijeću naroda RS povodom “povrede vitalnog nacionalnog interesa”. Ali, istovremeno se traži i ukidanje mogućnosti da Ustavni sud RS “zaobiđe” taj veto. Znači, generalno, zagovara se intervencija koja samo izoštrava taj mehanizam za opstrukciju “nepodobnih” entitetskih zakona.

Vrijedi izdvojiti i insistiranje na “izbjegavanju” komemoracija u RS posvećenih ratnim događajima, uz istovremeno afirmisanje primjera srpske pomoći pripadnicima ostalih naroda u ratu. Druga polovina ove “preporuke” nije diskutabilna, ali, na nizu primjera može se dokazati da je ona odavno na sceni. Međutim, nakon “temelja” u koji je uzidano potiskivanje srpskog kolektivnog sjećanja na ratne traume, jeste sporan zahtjev da se predsjednik RS Milorad Dodik pojavi na komemoraciji u Potočarima, a čitav taj aspekt izvještaja postaje krajnje jednostran i pristrasan.

U svakom slučaju, kroz čitav ovaj dokument provlači se lajtmotiv – nije moguća secesija RS, ali, ne treba ići ni na centralizaciju BiH. Dakle, status kvo? Ili ipak ne, ako se posmatra regionalni kontekst djelovanja ICG-a. Jer, Marko Prelec je prije samo nekoliko nedjelja izjavio da “status kvo na sjeveru Kosova više nije moguć” i da Beograd, poslije pokušaja Albanaca i KFOR-a da preuzmu dva administrativna prelaza ka centralnoj Srbiji, “još nije shvatio da je izgubio utakmicu”. Tu nestaje sva uvjerljivost nastojanja ICG-a da vučja koža bude zamijenjena jagnjećom, kada je riječ o njihovom odnosu prema Srbima. Kada se demistifikuju pravci djelovanja iz “preporuka” Međunarodne krizne grupe, jasno je da oni preferiraju “mirovanje” u BiH, ali samo dok Hašim Tači ne uspostavi punu kontrolu nad Kosovom. A tada će i unitaristički koncept u Bosni i Hercegovini moći da se pokrene s “mrtve tačke”, naravno, putovanjem u tamnom smjeru koji je ICG snažno utabao u proteklih deset godina.

Alternativna viđenja na Zapadu ipak postoje, što potvrđuju procjene Teda Karpentera, analitičara Kejto instituta iz SAD. On je ovih dana istakao da model za iole stabilnu budućnost zapadnog Balkana vidi, prvenstveno, u podjeli Kosova, ali i BiH, “čiji legitimitet ne priznaju Srbi i Hrvati, odnosno, polovina populacije u zemlji”. Logično, može se reći da je Kejto institut blizak opozicionim američkim republikancima. Ali, može se reći i da će u SAD 2012. biti održani predsjednički izbori, a da se Barak Obama politički ne osjeća baš najbolje. Kao, uostalom, i koncept cementiranja “avnojskih” granica u bivšoj Jugoslaviji, pogotovo ako se uzme u obzir činjenica da čak i najrevnosniji tumač zapadnih direktiva u Srbiji, Vuk Drašković, sada nagovještava “međunarodnu konferenciju na kojoj će se govoriti o podjeli Bosne, Kosova i Makedonije, za pet, 10 ili 15 godina”.

Samo, pitanje je da li će, kada dođe taj trenutak, balkanskim pukovnicima imati ko da piše sa Zapada? Posljednja dijagnoza glasi: “SAD i EU podsjećaju na Sovjetski Savez uoči kolapsa”. Autor te prognoze nije neki srpski kafanski “teoretičar zavjere”, već DŽordž Soros, čuveni milijarder i još čuveniji “filantrop”. Treba li podsjećati – i član “borda direktora” ICG-a.